1. เด็กช่วงขวบปีแรก
เด็กในช่วงขวบปีแรก รูปแบบการเล่นจะเน้นไปในเรื่องของการสำรวจสิ่งแวดล้อม และสิ่งต่างๆ รอบตัว มีการหยิบจับสิ่งของต่างๆ เอามากัด อม เข้าปาก หรือการบีบจับ เพื่อสังเกตผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น เป็นช่วงวัยที่ลองผิดลองถูก
สิ่งที่พ่อแม่ควรปฏิบัติ คือ เปิดโอกาสให้เด็กได้ลองสำรวจ ส่งเสริมให้เขาได้สำรวจด้วยตัวเองมากที่สุด แต่ก็คอยระมัดระวังเรื่องความปลอดภัย อันตรายจากการเล่นของชิ้นเล็กเกินไปหรือการหยิบจับสิ่งของชิ้นเล็กๆ เข้าปาก ที่สำคัญ..คือไม่ควรไปบังคับการเล่นของเด็กในช่วงวัยนี้มากจนเกินไป เพราะจะทำให้ความสนใจในการสำรวจหรือการเรียนรู้เด็กลดลง เพราะฉะนั้นจึงไม่ควรไปคาดหวังถึงรูปแบบการเล่นที่เป็นทางการ หรือตรงตามความต้องการที่พ่อแม่อยากให้เป็นมากนัก
2. ในช่วงขวบปีที่สอง
ช่วงก่อนเข้าเรียนอนุบาล รูปแบบการเล่นของเด็กจะเป็นรูปแบบของการเล่นที่มีเป้าหมายมากขึ้น มีการเล่นของเล่นที่ถูกหน้าที่ของแต่ละชนิด เช่น ของเล่นสำหรับหยอดใส่กล่อง, ของเล่นที่ต้องใช้การร้อยเชือก, ของเล่นที่ต้องจัดเรียงต่อเป็นบล็อก ซึ่งเป็นของเล่นที่มีลักษณะการเล่นที่รูปแบบชัดเจนมากขึ้น เด็กช่วงวัยนี้จะสามารถเรียนรู้วิธีการทำงานของของเล่นแต่ละชนิดได้มากขึ้นกว่าเดิม
สิ่งที่พ่อแม่ควรปฏิบัติ คือ ส่งเสริมให้เด็กมีการเคลื่อนไหวร่างกายร่วมกับการเล่นให้มากขึ้น เพราะเด็กช่วงวัยนี้ร่างกายจะเริ่มเคลื่อนไหวได้คล่องแคล่วขึ้น สามารถเริ่มเดินและปีนป่ายได้ รวมไปถึงมีพัฒนาการด้านความจำระยะสั้นมากขึ้น และลอกเลียนแบบพฤติกรรมของพ่อแม่ได้เยอะขึ้น จะสังเกตได้ง่ายๆ จากการที่บางครั้งเด็กสามารถทำบางอย่างได้เอง โดยที่พ่อแม่ยังไม่ได้สอน แต่เป็นพฤติกรรมลอกเลียนแบบจากสิ่งที่เห็น
3. เด็กช่วงวัยสามขวบขึ้นไป
ช่วงวัยนี้เด็กจะมีการเล่นที่เปลี่ยนแปลงไป มีการเล่นที่มีบทบาทสมมติมากยิ่งขึ้น เช่น เล่นขายของ เป็นพ่อค้าแม่ค้า โดยใช้ความคิดเชื่อมโยงการเล่นเข้ากับการสร้างจินตนาการจากเหตุการณ์ที่เคยผ่านมาก่อน
สิ่งที่พ่อแม่ควรปฏิบัติ คือ เข้ามามีส่วนร่วมในการส่งเสริมการเรียนรู้และพัฒนาการของเด็กในเรื่องของการใช้ภาษา รวมไปถึงการใช้รูปประโยคที่ต่อเนื่อง ตอบโต้เป็นลักษณะของการถามตอบได้มากยิ่งขึ้น เพราะฉะนั้นจะไม่ได้เป็นการเล่นเพียงคนเดียวแล้วไม่สนใจที่จะมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งต่างๆ รอบตัวหรือกับคนอื่นๆ นับเป็นช่วงวัยที่เหมาะสมในการส่งเสริมในเรื่องของทักษะการใช้ภาษาที่ดีของเด็กได้ค่อนข้างดีทีเดียว
4. ช่วงวัยอนุบาล
เมื่อเด็กเริ่มเข้าสู่วัยอนุบาล เด็กจะเริ่มมีการเข้ากลุ่มทางสังคมซึ่งเป็นกลุ่มเด็กที่มีช่วงวัยใกล้เคียงกัน รูปแบบของการเล่นจะเป็นรูปแบบของกลุ่มสังคมมากขึ้น เด็กจะเรียนรู้ที่จะรอคอย รู้จักการแบ่งปันรู้จักกติกาการเล่น และรู้จักแพ้ชนะ เช่น การรู้จักแบ่งปันของเล่นกัน เริ่มมีการเลียนแบบกัน มีการพูดคุยกันในรูปแบบของเด็กวัยเดียวกัน รวมไปถึงการเรียนรู้ทักษะทางสังคม ในเรื่องของการมีวินัยในตัวเองมากขึ้น เริ่มรับผิดชอบงานเล็กๆ น้อยๆ ของตัวเองได้ เช่น เก็บกระเป๋า
สิ่งที่พ่อแม่ควรปฏิบัติ คือ ฝึกการควบคุมอารมณ์ของเด็กควบคู่กับการเล่น เนื่องจากในช่วงวัยนี้เด็กจะแสดงพฤติกรรมการแสดงออกทางความรู้สึกค่อนข้างเด่นชัด เริ่มปฏิเสธ เริ่มมีเหตุผลในการทำ เริ่มโต้เถียง ทำให้บางครั้งการเล่นกลุ่มกิจกรรมกับเด็กวัยเดียวมักจะมีเรื่องทะเลาะ แย่งของกัน ไม่สามารถแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้ ซึ่งเป็นจุดที่พ่อแม่ควรให้ความสำคัญ
สิ่งสำคัญของการเล่นก็คือเราไม่ควรคาดหวังกับผลลัพธ์ของการเล่นจนมากเกินไป เช่น ต้องเล่นให้เป็น เล่นให้ชนะเพื่อน แต่อยากให้เน้นในเรื่องของกระบวนการการเรียนรู้ระหว่างการเล่นและอารมณ์ร่วมในการเล่น ทักษะการแก้ไขปัญหาเฉพาะ เช่น อยากเล่นต่อบล็อก จะชวนเพื่อนยังไง ทำยังไงให้ต่อได้สูงๆ หรือพ่อแม่เริ่มมีการเล่นที่ท้าทายมากขึ้น เช่น แม่อยากได้ตึก 10 ชั้น ทำได้ไหม ซึ่งจะช่วยให้เด็กจดจ่อและอยู่ในกิจกรรมการเล่นได้นานมากขึ้นกว่าเดิม
เพราะฉะนั้นแล้ว นอกจากคุณพ่อคุณแม่จะต้องคอยสังเกต เรียนรู้รูปแบบการเล่นของลูกเราให้เหมาะสมกับแต่ละช่วงวัยแล้ว อาจจะต้องเน้นในเรื่องสัมพันธภาพระหว่างการเล่นของพ่อแม่ลูกให้เกิดขึ้นด้วย ซึ่งตรงนี้จะเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้เด็กสามารถมีส่วนร่วมในการเล่นกับเราได้มากขึ้นและทำให้การพัฒนาการเรียนรู้ของเด็กเกิดขึ้นได้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด
คุณภูชิชย์ ฝูงชมเชย
นักกิจกรรมบำบัด
ศูนย์สุขภาพเด็กและวัยรุ่น โรงพยาบาลพญาไท 2
