สมองเป็นอวัยวะที่มีความสำคัญในการควบคุมระบบต่างๆ ของร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นระบบการพูด การใช้ภาษา กระบวนการคิด การตัดสินใจ ตลอดจนการเคลื่อนไหวต่างๆ ของร่างกาย ล้วนมาจากคำสั่งของสมองเราทั้งสิ้น โดยสมองของเราประกอบไปด้วยเซลล์ประสาทกว่า 1 แสนล้านเซลล์ ได้รับออกซิเจนและอาหารจากเลือดเข้ามาหล่อเลี้ยง แต่ทันทีที่สมองขาดเลือด จะส่งผลให้เซลล์สมองถูกทำลายและทยอยตายลง ซึ่งจะทำให้เกิดอาการที่เราคุ้นกันในชื่อของโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)

ทุก 1 นาทีที่สมองขาดเลือด ฆ่าเซลล์สมองไป 1.9 ล้านตัว

โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) เป็นโรคเฉียบพลันที่ไม่มีอาการเตือน พบได้ในคนทุกเพศทุกวัย โดยพบได้ในผู้สูงอายุมากกว่าวัยเด็ก โรคหลอดเลือดสมองมีสาเหตุมาจากอายุที่มากขึ้น กลุ่มโรคที่มีความเสี่ยง (โรคหัวใจเต้นพริ้ว, โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ, โรคเบาหวาน, โรคความดันโลหิตสูง, ไขมันสูง) ภาวะความอ้วน และการสูบบุหรี่ เป็นปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคได้ง่ายขึ้น เมื่อสมองที่ประกอบไปด้วยเซลล์นับล้านเชื่อมต่อกันเป็นแขนงขนาดใหญ่ เกิดความผิดปกติในเส้นทางลำเลียงเลือด ทำให้เลือดไม่สามารถเข้าไปหล่อเลี้ยงสมองบริเวณนั้นได้ ส่งผลให้สมองทำงานช้าลงและหยุดทำงานไปในที่สุด ทุกๆ 1 นาทีที่สมองขาดเลือด จะมีเซลล์สมองตายไปกว่า 1.9 ล้านเซลล์ หรือ 114 ล้านเซลล์ใน 1 ชั่วโมง เทียบเท่าภาวะสมองเสื่อมที่เร็วขึ้น 3.4 ปี โดยไม่มีสัญญาณเตือนใดๆ แจ้งถึงเจ้าของร่างกายล่วงหน้าเพราะโรคสมองขาดเลือดจะมีอาการแบบเฉียบพลัน หากมาถึงโรงพยาบาลล่าช้าเกิน 270 นาที อาจเป็นที่มาของ “อัมพฤกษ์ อัมพาต” อย่างสมบูรณ์

หยุดฆ่าเซลล์สมอง ฟื้นคืนให้ทันก่อน 270 นาที!

โรคสมองขาดเลือดเป็นโรคที่เกิดแบบเฉียบพลัน โดยผู้ป่วยจะมีความผิดปกติในการพูด พูดไม่เป็นคำ ถามตอบไม่ตรงคำถาม มีอาการตาพร่ามัว แขนขาอ่อนแรงครึ่งซีก หรือเดินเซ หากปล่อยให้สมองขาดเลือดเป็นเวลานาน เซลล์สมองจะยิ่งถูกทำลายและตายเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ท้ายสุดผู้ป่วยอาจกลายเป็นอัมพฤกษ์ อัมพาตได้ในเวลาต่อมา ดังนั้นเมื่อผู้ป่วยมีอาการของโรคหลอดเลือดสมอง ควรรีบส่งตัวรักษาที่โรงพยาบาลให้เร็วที่สุด เพื่อที่จะให้ยาสลายลิ่มเลือด (ในกรณีที่ผู้ป่วยเป็นหลอดเลือดสมองอุดตัน) เพื่อเปิดหลอดเลือดให้เลือดกลับไปเลี้ยงสมองได้ตามปกติ ทำให้สมองกลับมาทำงานได้ตามปกติโดยเร็วที่สุด

หน่วยรักษาอัมพาตเฉียบพลันเคลื่อนที่ (Mobile Stroke Unit : MSU หรือ รถ Stroke Ambulance ) เป็นรถฉุกเฉินพิเศษที่ถูกพัฒนาและออกแบบขึ้นสำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองโดยเฉพาะ ซึ่งได้เปิดให้ใช้บริการตั้งแต่ 23 พฤศจิกายน 2558 คันแรกในเอเชีย ภายในรถประกอบด้วยเครื่องมือและอุปกรณ์ทางการแพทย์ พร้อมสำหรับวินิจฉัยอาการของผู้ป่วย เพื่อแยกประเภทของโรคหลอดเลือดสมองทันทีตั้งแต่บนรถ MSU จึงถือเป็นรถฉุกเฉินพิเศษที่ช่วยเพิ่มโอกาสในการรักษาให้ผู้ป่วยที่มักต้องเสียไปกับเวลาเดินทางโดยใช่เหตุ (โทร 1772 กด 7)

Computed Tomography Scan (CT Scan) เครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์สมอง เพื่อแยกประเภทของโรคหลอดเลือดสมอง ว่าเป็นภาวะสมองขาดเลือดหรือเลือดออกในสมอง รวมถึงขนาดและตำแหน่งของเนื้อสมองที่ถูกทำลาย ซึ่งเป็นขั้นตอนที่สำคัญที่สุด ยิ่งทำได้เร็ว ยิ่งลดเสี่ยงอัมพฤกษ์ อัมพาตได้มาก
ตรวจผลเลือดด้วยเครื่องปฏิบัติการเคลื่อนที่ (Mobile Laboratory) ที่ติดตั้งมาภายในรถ เพื่อวัดระดับคอเลสเตอรอลในเลือด น้ำตาลในเลือด ตลอดจนความเข้มข้น การทำงานของเม็ดเลือดและการแข็งตัวของเลือด

ก่อนจะส่งผลตรวจทั้งหมดผ่านระบบ Telemedicine ไปยังทีมประสาทแพทย์ โรงพยาบาลพญาไท 1 เพื่อประเมินอาการ วิเคราะห์ และแยกประเภทอาการผู้ป่วย ได้แก่

ภาวะสมองขาดเลือด (Ischemic Stroke) เมื่อแพทย์ตรวจร่างกายผ่าน Telemedicine จากผลเอกซเรย์คอมพิวเตอร์สมอง และวินิจฉัยแล้วจนแน่ชัดแล้วว่าผู้ป่วยมีอาการของสมองขาดเลือด แพทย์จะแจ้งกับทีมแพทย์เวชศาสตร์ฉุกเฉินบนรถให้ฉีดยาสลายลิ่มเลือด (rt-PA) ผู้ป่วยทันที เพราะจำเป็นต้องให้ภายในเวลา 270 นาที หรือ 4.5 ชั่วโมง หรือเร็วกว่านั้น เพื่อให้เลือดกลับไปเลี้ยงสมองได้ไวที่สุด ซึ่งโรงพยาบาลพญาไท 1 สามารถให้ยาสลายลิ่มเลือดได้ทันภายในเวลา 29 นาที
ภาวะเลือดออกในสมอง หรือหลอดเลือดสมองแตก (Hemorrhagic Stroke) เมื่อแพทย์ประเมินดูภาพเอกซเรย์คอมพิวเตอร์สมองและพบว่าผู้ป่วยมีอาการเลือดออกในสมอง แพทย์จะแจ้งให้ยาหยุดเลือดกับผู้ป่วย ซึ่งอาจช่วยลดโอกาสในการผ่าตัดสมองลงได้ ในกรณีที่เลือดออกมาก ผู้ป่วยต้องได้รับการผ่าตัดเร่งด่วน เพื่อเอาเลือดที่คั่งอยู่ในสมองออก จะมีผู้ประสานทีมประสาทศัลย์แพทย์ในโรงพยาบาลเพื่อเตรียมห้องผ่าตัดให้พร้อมสำหรับการรักษาต่อเนื่องทันทีที่ผู้ป่วยมาถึงโรงพยาบาล

ทันทีที่ได้รับแจ้งเหตุ (โทร 1772 กด 7) ขบวนการเตรียมรักษาผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองจะเริ่มต้นขึ้น รถ Mobile Stroke Unit หรือ รถ Stroke Ambulance จะเดินทางออกจากโรงพยาบาลเพื่อไปรับผู้ป่วย ขณะเดียวกันทีมประสาทแพทย์ที่ประจำอยู่ในโรงพยาบาลจะเตรียมความพร้อม ทั้งอุปกรณ์และทีมสหวิชา เพื่อรองรับการรักษาผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองอย่างต่อเนื่อง ตลอดจนการเตรียมความพร้อมของห้อง Acute Stroke Unit ซึ่งเป็นห้องพักฟื้นสำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองโดยเฉพาะ

ในกรณีที่ผู้ป่วยได้รับยาสลายลิ่มเลือดแล้ว แต่ยังไม่สามารถเปิดหลอดเลือดได้ (ลิ่มเลือดละลายไม่หมด) แพทย์จะใช้วิธีดึงลิ่มเลือดผ่านสายสวนหลอดเลือด (Clot Retrieval) เพื่อเปิดหลอดเลือดให้กลับไปเลี้ยงสมองได้ตามปกติ ซึ่งการดึงลิ่มเลือดจะทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญหัตถการลากก้อนเลือดเฉพาะทาง ของโรงพยาบาลพญาไท 1 ซึ่งมีประสบการณ์ในการรักษาผู้ป่วยด้วยเทคนิคนี้มากว่า 10 ปี โดยกระบวนการรักษาผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองที่ถูกออกแบบขึ้นจากการรักษาผู้ป่วยหลอดเลือดสมองอุดตันในประเทศสหรัฐอเมริกา

อย่าละเลยสุขภาพ..ถ้าไม่อยากเลื่อนขั้นสู่สถานะผู้ป่วยติดเตียง

ลองนึกภาพว่าทุกวันที่ตื่นมา ทำได้แค่การนั่งหรือนอนมองสิ่งเดิมๆ จากคนที่เคยเคลื่อนไหวได้ปกติ สู่สถานะผู้ป่วยติดเตียงไปโดยปริยาย ไม่สามารถไปไหนมาไหนได้ด้วยตัวเอง.. เหล่านี้ไม่ใช่เรื่องสมมติที่ไกลตัว เพราะเกือบครึ่งของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง มักไม่รู้ตัวมาก่อนว่าตัวเองมีอาการเสี่ยง บางคนไม่มีโรคประจำตัวอะไร ตรวจพบค่าไขมันและตับดี มีความดันโลหิตนิดหน่อย อาจไม่ใช่เครื่องการันตีเสมอไปว่าคุณจะรอดจากโรคหลอดเลือดสมอง การตรวจเช็คสุขภาพอย่างละเอียดอย่างต่อเนื่อง ติดตามผลความดันโลหิตอยู่เสมอ พยายามควบคุมสุขภาพให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน จะช่วยลดโอกาสและพาตัวคุณออกจากกลุ่มเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมองได้

แม้โครงสร้างของสมองจะถูกออกแบบให้มีกระดูก ไว้สำหรับป้องกันแรงกระทบกระเทือนจากภายนอก แต่สำหรับโรคหลอดเลือดสมอง หรือ Stroke เกราะป้องกันที่แข็งแกร่งที่สุดอาจหมายถึงการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตใหม่ สร้างสุขภาพที่ดีในทุกๆ วัน ที่สำคัญคือหมั่นออกกำลังกายและตรวจสุขภาพร่างกายเป็นประจำทุกปี

พญ. นภาศรี ชัยสินอนันต์กุล
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านประสาทวิทยา
ศูนย์สมองและระบบประสาท โรงพยาบาลพญาไท 1

โรคหลอดเลือดสมอง นักฆ่าเซลล์สมองเฉียบพลัน!