เนื่องจากการแพร่ระบาดโควิด-19 ในช่วงที่ผ่านมา ทำให้ผู้ป่วยทันตกรรมหลายคนไม่กล้าเข้ารับการรักษาเพราะกลัวการติดโรค ทั้งที่มีอาการปวดบวมและทรมานมาก ดังนั้นเพื่อแก้ไขปัญหาเหล่านี้ ทันตแพทยสมาคมแห่งประเทศไทย จึงได้จัดทำประกาศ เพื่อสร้างความเข้าใจและความเชื่อมั่นให้กับประชาชน ทั้งยังเป็นการยืนยันว่ากระบวนการทำฟันมีความปลอดภัยสูง ทั้งต่อตัวผู้ป่วยที่มารับบริการ และต่อทีมทันตแพทย์และบุคลากร รวมทั้งยังยกระดับคำแนะนำและข้อปฏิบัติที่ถูกต้อง สำหรับทีมทันตแพทย์ในระหว่างให้การรักษา อีกด้วย

เพิ่มความมั่นใจในการทำทันตกรรมหัตถการ

แม้ตั้งแต่มีการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ทันตแพทย์ ยังไม่มีหลักฐานปรากฏว่ามีผู้ติดเชื้อจากการทำฟัน ทั้งในฝั่งของคนไข้และทันตแพทย์ แต่เพื่อเป็นการลดความเสี่ยงในช่วงที่มีการระบาดหนัก จึงเปิดให้มีการรักษาฟันเฉพาะผู้ป่วยที่มีอาการฉุกเฉินและจำเป็นต้องทำการรักษาทันที ทั้งนี้จะอยู่ภายใต้การพิจารณาของทันตแพทย์ หลังจากทำการตรวจอาการในเบื้องต้นเสียก่อน

อย่างไรก็ตาม เนื่องจากกระบวนการรักษาฟัน อาจก่อให้เกิดละอองฝอยฟุ้งกระจาย หลายคนจึงกลัวว่านี่คือการเพิ่มความเสี่ยง ในกรณีนี้ขอชี้แจงว่า การใช้เครื่องดูดแรงดันสูงใกล้จุดกำเนิดละอองฝอยนั้นเป็นการช่วยลดการฟุ้งกระจายได้อย่างมีประสิทธิภาพ ขณะเดียวกันเครื่องมือและอุปกรณ์ทุกชิ้นได้ผ่านการทำความสะอาดฆ่าเชื้อในเครื่องอัดแรงดันสูงอย่างดีเช่นเดียวกับที่ใช้ในห้องผ่าตัด จึงมั่นใจได้ว่าปราศจากเชื้อโรค

“ปกติคนจะกลัวการทำฟันเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว ยิ่งในสถานการณ์แพร่ระบาดของโควิด-19 ด้วยแล้ว หลายคนที่มีอาการฉุกเฉินจึงไม่กล้ามารักษา ทันตแพทย์จึงต้องสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องให้กับผู้ป่วย ขณะเดียวกันยังได้ยกระดับคำแนะนำ แนวปฏิบัติการในการทำหัตถการรักษาทางทันตกรรมแก่ทันตแพทย์และบุคลากรที่เกี่ยวข้องด้วย โดยเฉพาะการสวมเครื่องป้องกัน การลดจำนวนเชื้อและปริมาณละอองฝอย รวมไปถึงแนวทางการตรวจคัดกรองผู้ป่วย เพื่อให้แน่ใจว่าไม่เป็นกลุ่มเสี่ยง หรือพาหะในการแพร่เชื้อ และการกระจายเวลานัดหมายผู้ป่วย เพื่อหลีกเลี่ยงการนั่งรอและช่วยเพิ่มระยะห่างระหว่างบุคคล พร้อมทั้งแนะนำให้ใช้เวลาในการรักษาแต่ละครั้งไม่ควรเกิน 50 นาที”

สำหรับมาตรการเสริมในการลดจำนวนเชื้อและปริมาณละอองฝอย ซึ่งเป็นหนึ่งในประเด็นที่หลายคนกังวล ว่าอาจเพิ่มความเสี่ยงในการติดเชื้อโควิด-19 นั้น มีหลักฐานยืนยันว่า การบ้วนปากและแปรงฟันก่อนการทำหัตถการ ช่วยลดปริมาณเชื้อได้ถึง 70-95% ดังนั้นการใช้น้ำยาฆ่าเชื้อบ้วนปากจึงเป็นมาตรการเสริมเพื่อให้เกิดการลดเชื้อในช่องปากเพิ่มขึ้นอีกก่อนเริ่มทำหัตถการ

ขณะเดียวกัน ในการกรอฟันหรือการรักษาที่ทำให้เกิดละอองฝอย (Aerosol) พบว่าจะมีเชื้อจุลินทรีย์ปนออกมาด้วยทุกครั้ง โดยเฉพาะเชื้อ SAR-CoV-2 ซึ่งกำลังระบาดอยู่ในขณะนี้ พบได้มากในสารคัดหลั่งจากลำคอและหลังโพรงจมูก ดังนั้น การใช้เครื่องดูดแรงดันสูงใกล้กับจุดกำเนิดละอองฝอย จะช่วยลดการฟุ้งกระจายได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งจากการศึกษาพบว่าการใช้เครื่องดูดแรงดันสูง สามารถลดปริมาณละอองฝอยลงได้ถึง 90% และการใช้แผ่นยางกันน้ำลายในขณะกรอฟัน ก็สามารถลดปริมาณเชื้อที่ฟุ้งกระจายออกมากับละอองฝอยได้มากถึง 70-98%

ทั้งนี้ สำหรับสถานพยาบาลที่มีความพร้อม ควรส่งเสริมให้จัดระบบระบายอากาศให้ห้องทำฟันทั่วไป ให้มีการระบายอากาศออกสู่ภายนอก อยู่ในช่วง 6-12 ACH และหากจำเป็นต้องให้การรักษาผู้ป่วย ที่สงสัยหรือยืนยันว่าติดเชื้อโควิด-19 ควรให้การรักษาในห้องที่มีอัตราการระบายอากาศได้อย่างน้อย 12 ACH

แนวทางการควบคุมและป้องกันการติดเชื้อทางทันตกรรม ในสถานการณ์ COVID-19 ที่สำคัญ มีดังนี้

ทำการจัดระบบนัดหมายผู้ป่วยล่วงหน้า เพื่อลดความแออัดของผู้ป่วยภายในสถานพยาบาล และเพื่อให้สถานพยาบาลสามารถเตรียมความพร้อมที่ครอบคลุมทั้งในด้านวัสดุอุปกรณ์ เวลา และสถานที่
หลีกเลี่ยงการให้ผู้ป่วยนั่งรอก่อนเข้ารับการรักษาในสถานพยาบาล เพื่อให้สถานที่นั่งรอไม่หนาแน่น และมีระยะห่างที่มากพออย่างน้อย 1-2 เมตร
ต้องผ่านการตรวจวัดไข้ เพื่อให้มั่นใจว่าไม่มีไข้สูงเกินกว่า 37.5 องศาเซลเซียส และต้องทำการถูมือให้ทั่วทุกซอกด้วยแอลกอฮอล์ที่มีความเข้มข้น 70-80% สวมใส่มาสก์หรือหน้ากากอนามัยตลอดเวลาที่อยู่ในคลินิก (ยกเว้นขณะรับการรักษา) และควรแนะนำผู้ป่วยไม่สัมผัสพื้นผิวใดๆ ในระหว่างนั่งรอการคัดกรองผู้ป่วย
ผู้ป่วยทุกรายต้องได้รับการคัดกรองประเมินความเสี่ยงตามนิยามผู้สงสัยติดเชื้อไวรัส SARS-CoV-2 ทุกครั้งก่อนรับการรักษาทางทันตกรรม
การคัดกรองผู้ป่วยจำเป็นต้องประเมินความเสี่ยงของการติดเชื้อไวรัส SARS-CoV-2 ให้ครอบคลุมตามเกณฑ์ดังนี้
- ประวัติความเสี่ยง ได้แก่ ประวัติการเดินทางจากต่างประเทศในช่วง 2 สัปดาห์ก่อน หรือประวัติการสัมผัสหรืออยู่ใกล้ชิดกับผู้ป่วยโรค COVID-19 หรือมีประวัติที่เกี่ยวข้องหรือมาจากบริเวณที่มีการติดเชื้อเป็นกลุ่มก้อน (Cluster)
- อาการที่อาจเป็นอาการของโรคได้แก่ มีไข้ ไอแห้งๆ แม้ไม่มีน้ำมูก เจ็บคอ ซึ่งเป็นอาการของโรคติดเชื้อทางเดินหายใจ แม้ไม่มีอาการอื่นๆ ก็มีความจำเป็นต้องปรึกษาแพทย์เพื่อให้การวินิจฉัยแยกโรค COVID-19 จากโรคไข้หวัดใหญ่ชนิดอื่นๆ ก่อน นอกจากนี้ยังมีอาการที่เป็นลักษณะเด่นของโรคนี้ ได้แก่ การหายใจลำบาก หอบเหนื่อย หรือมีการติดเชื้อที่ปอดโดยไม่ทราบสาเหตุ จมูกไม่ได้กลิ่นหรือได้กลิ่นน้อยลง ลิ้นไม่รู้รสหรือรับรสได้ลดลง
หากพบว่าผู้ป่วยมีประวัติเสี่ยง หรือมีอาการอย่างใดอย่างหนึ่งตามแบบคัดกรอง หรือมีอุณหภูมิร่างกายสูงเกิน 37.5 องศาเซลเซียส ควรส่งปรึกษาแพทย์ก่อน และหลีกเลี่ยงการทำหัตถการในช่องปาก ยกเว้นในรายที่มีความจำเป็นฉุกเฉินหรือเร่งด่วนเท่านั้น โดยพิจารณาตามศักยภาพของสถานพยาบาล และต้องให้การรักษาด้วยความระมัดระวัง พร้อมทั้งปฏิบัติตามมาตรการป้องกันการติดเชื้ออย่างเคร่งครัด
เอกสารบันทึกการคัดกรองควรมีลายมือชื่อ-นามสกุล ผู้คัดกรอง และผู้ถูกคัดกรอง โดยจัดเก็บไว้ในระบบเวชระเบียนของผู้ป่วย
ทันตแพทย์และทันตบุคลากรควรล้างมือทุกครั้งก่อนและหลังการสัมผัสหรือให้การรักษาผู้ป่วย โดยต้องล้างให้สะอาดครบทั้ง 6 ขั้นตอนตามมาตรฐานใหม่ขององค์การอนามัยโลก (WHO)
ควรล้างมือด้วยน้ำและสบู่เหลวผสมน้ำยาฆ่าเชื้อ หรือควรถูมือด้วยแอลกอฮอล์เจลที่มีความเข้มข้น 70-80%
.ชุดอุปกรณ์ของทันตแพทย์และผู้ช่วยต้องสะอาดปลอดภัย และมีความพร้อมในการใช้งานอย่างมิดชิด และมีประสิทธิภาพสูง
.สถานพยาบาลทันตกรรมต้องสะอาด ปลอดเชื้อ มีอากาศถ่ายเทสะดวก เป็นไปตามมาตรฐานการรักษาสุขภาพฟันต่างๆ
เครื่องมือทางการแพทย์ต้องสะอาด ไม่ชำรุดเสียหาย ปลอดเชื้อ และมีประสิทธิภาพสูง

เมื่อปฏิบัติได้ตามแนวทางทั้งหมดนี้ จะช่วยให้สถานพยาบาลของศูนย์ทันตกรรม ได้รับความมั่นใจและมีความปลอดภัย ห่างไกลจากโควิด-19 ในทุกการรักษา อันเป็นการสร้างคุณภาพชีวิตและสุขภาพฟันที่ดีให้คงอยู่อย่างยาวนานต่อไป

ทพ. อดิเรก ศรีวัฒนาวงษา

ทันตแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านทันตกรรมทั่วไป

ศูนย์ทันตกรรม โรงพยาบาลพญาไท 1