เมื่อบุตรหลาน มีอาการบางอย่างที่ทำให้เราสงสัยภาวะโรคลมชัก ไม่ว่าจะเป็นอาการกล้ามเนื้อเกร็ง กระตุก สะดุ้ง เหม่อลอย เบลอ หรือนิ่งไปแบบไม่รู้ตัว ตลอดจนการชักซ้ำๆ ถี่ๆ แม้จะเกิดพร้อมไข้สูง ก็อาจจะเป็นโรคลมชักได้

ซึ่งการวินิจฉัยโรคลมชักเพื่อให้ทราบถึงสาเหตุที่แท้จริงนั้นมีความสำคัญเป็นอย่างมาก เพราะจะทำให้การรักษาเป็นไปอย่างตรงจุด ผลการรักษาก็จะได้ประสิทธิภาพ ทั้งนี้ในการตรวจวินิจฉัย นอกจากแพทย์จะทำการซักประวัติและตรวจร่างกายอย่างละเอียดแล้ว ยังมีเครื่องมือที่ช่วยตรวจหาตำแหน่งความผิดปกติในสมองที่เป็นจุดกำเนิดชักได้อย่างแม่นยำ นั่นก็คือการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง หรือ EEG (Electroencephalogram) นั่นเอง

หลากคำถามกับการตรวจคลื่นสมอง EEG

การตรวจคลื่นสมองคืออะไร?
น่ากลัวหรือไม่?
มีข้อดี ข้อเสียอย่างไร? และ
ตรวจได้ตั้งแต่อายุเท่าไหร่?

การตรวจคลื่นไฟฟ้าสมองหรือ EEG (Electroencephalogram) คืออะไร?

โดยปกติสมองคนจะมีเซลล์ประสาทชนิดหนึ่งที่เรียกว่า นิวรอน (neuron) อยู่เป็นจำนวนมากมายนับพันล้านเซลล์ ซึ่งเชื่อมต่อถึงกันได้โดยการขนส่งอนุภาคไฟฟ้าผ่านจากเซลล์หนึ่งไปอีกเซลล์หนึ่งโดยได้รับการกระตุ้นจากสารสื่อประสาท และปลดปล่อยอนุภาคที่มีประจุไฟฟ้าไปตามใยประสาท (nerve fiber) โดยส่งสัญญาณต่อกันเป็นทอดๆ เรียกว่า คลื่นสมอง (brain wave)

ในทางการแพทย์ เราจะทำการวัดไฟฟ้าสมองที่หนังศีรษะ แล้วบันทึกสัญญาณไฟฟ้า ซึ่งเกิดจากผลรวมของกระแสไฟฟ้าของกลุ่มเซลล์ในสมองจะปรากฏในรูปแบบกราฟในจอภาพ มอนิเตอร์

การตรวจคลื่นไฟฟ้าสมองจำเป็นต้องเตรียมผู้ป่วยก่อนการตรวจ โดยการตรวจนั้นมีความปลอดภัยมาก มีการใช้เพียงแผ่นตรวจแปะกับผิวหนังที่ศีรษะ ตลอดจนมีทีมเจ้าหน้าที่พยาบาลให้การดูแลตลอดการตรวจ ซึ่งการตรวจคลื่นสมองนี้ สามารถทำได้แม้กระทั่งทารกแรกเกิดเลยทีเดียว

ข้อดีของการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง EEG

สามารถใช้วินิจฉัยผู้ป่วยที่สงสัยโรคลมชัก (epilepsy) และบอกชนิดของอาการชักได้ ตลอดจนติดตามผลการรักษา อย่างไรก็ตามในโรคลมชักกว่าร้อยละ 40 สามารถมีผลการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมองที่เป็นปกติ เนื่องจากพยาธิสภาพเกิดจากสมองส่วนลึก หรือกระแสไฟฟ้าที่เกิดขึ้นมีความแรงน้อยเกินกว่าที่เครื่องจะสามารถบันทึกได้ จึงต้องอาศัยการซักประวัติเพื่อช่วยสนับสนุนการวินิจฉัยโรคลมชัก และช่วยแยกชนิดของโรคลมชัก
ช่วยในการวินิจฉัยโรคทางสมองและบอกตำแหน่งความผิดปกติในสมอง เช่น เนื้องอกในสมอง สมองอักเสบ หรือการบาดเจ็บ เลือดออกในสมอง
บอกระดับการตื่นของสมองในผู้ป่วยที่มีความรู้สึกตัว เปลี่ยนแปลงหรือซึม หรือโคม่า

ข้อจำกัดของการตรวจคือ ต้องอาศัยความร่วมมือของเด็กๆ ที่เข้ารับการตรวจ และต้องมีการเตรียมผู้ป่วยก่อนตรวจอยู่พอสมควร

เมื่อต้องเตรียมลูกตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง EEG

สระผมหนูน้อยให้สะอาด โดยสระผมล่วงหน้า 1 วัน และไม่ควรใส่น้ำมัน ครีม ฉีดสเปรย์ หรือมูสแต่งผมต่างๆ
รับประทานอาหารได้ตามปกติ ไม่ควรงดอาหาร เนื่องจากอาจทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ของคลื่นไฟฟ้าสมองที่ผิดปกติจากภาวะน้ำตาลต่ำ
ในกรณีผู้ป่วยที่รับประทานยากันชัก สามารถรับประทานได้ตามปกติ ยกเว้นบางกรณีแพทย์อาจจะพิจารณาหยุดยากันชักก่อนมาตรวจคลื่นสมอง ซึ่งแพทย์จะให้คำแนะนำกับคุณพ่อคุณแม่เองอีกครั้ง
ควรมาก่อนเวลานัดประมาณ 30 นาที เพื่อเตรียมตัวก่อนการตรวจ
กรณีที่เป็นเด็กเล็ก อาจจำเป็นต้องให้ยานอนหลับก่อนการตรวจ ผู้ปกครองควรเตรียมขวดนม ขวดน้ำ และของเล่นที่เด็กชอบมาด้วย
ในเด็ก ถ้าสามารถทำให้เด็กไม่นอนหลับก่อนมาตรวจ เด็กอาจหลับได้ขณะที่ทำการตรวจโดยไม่ต้องให้ยานอนหลับ

ขั้นตอนการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง

เจ้าหน้าที่จะจัดท่าผู้ป่วยให้นอนบนเตียงหรือนอนบนเก้าอี้ที่เอนนอนได้
ติดสายตรวจ หรืออิเล็กโทรดบนหนังศีรษะผู้ป่วยในตำแหน่งต่างๆ ที่ได้ทำความสะอาดไว้แล้ว จากนั้นต่อสายตรวจเข้าเครื่องตรวจคลื่นสมอง
ก่อนเริ่มบันทึก บอกผู้ป่วยให้หลับตา ทำตัวให้ผ่อนคลาย และไม่เคลื่อนไหว หรือให้อยู่นิ่งๆ
เมื่อเปิดเครื่องตรวจจะเกิดเส้นกราฟ ซึ่งเกิดจากสัญญาณไฟฟ้าในสมองปรากฏบนจอภาพตลอดเวลาที่ทำการบันทึก
ระหว่างการตรวจจะมีการบันทึกการกระพริบตา การกลืนน้ำลาย การพูดคุย หรือการเคลื่อนไหวอื่นๆ และบันทึกสิ่งที่พบเหล่านี้บนรอยเส้น (tracing) การเคลื่อนไหวเหล่านี้อาจจะเป็นสาเหตุให้เกิดรอยเส้นที่แปลกไป และเป็นการแปลผลที่ไม่ถูกต้องจากรอยเส้นที่ผิดปกติ
หลังจากบันทึกไว้เป็นพื้นฐานเบื้องต้นแล้ว ขณะตรวจจะมีการกระตุ้นการทำงานของคลื่นสมองด้วยวิธีต่างๆ เพื่อให้สามารถตรวจพบภาวะผิดปกติได้ชัดเจน เช่น หายใจลึกๆ และเร็วๆ (hyperventilation) นานติดต่อกันเป็นเวลา 3-5 นาที การกระตุ้นด้วยแสงไฟกระพริบที่มีความถี่ต่างๆ (photo stimulation) กระตุ้นที่ใบหน้าของผู้ป่วย เป็นแสงวาบ (flash) 1-20 ครั้ง/วินาที เป็นการตรวจการทำงานของสมองส่วนกลางที่แสดงปฏิกิริยาต่อแสงสว่าง
เมื่อตรวจเสร็จ เจ้าหน้าที่จะช่วยผู้ป่วยเอาครีมอิเล็กโทรดออกจากผมผู้ป่วย
กราฟที่ได้มานั้น แพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะเป็นผู้วิเคราะห์เพื่อประเมินผล และวางแผนการรักษาต่อไป

ผศ. พญ. ชิดชนก เธียรผาติ
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านกุมารเวชศาสตร์ประสาทวิทยา
ศูนย์สุขภาพเด็กและวัยรุ่น โรงพยาบาลพญาไท 2

การตรวจวินิจฉัยโรคลมชักในเด็ก ด้วยการตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง (EEG)