ปิดเทอมใหญ่นี้ คุณพ่อคุณแม่คงกำลังเฝ้ารอที่จะได้เห็นลูกๆ ออกจากห้องหรือออกจากบ้านไปวิ่งเล่นและออกกำลังกายกันอย่างสนุกสนาน แต่การใช้ชีวิตกลางแจ้งในช่วงที่มีอากาศร้อนที่สุดของปีเป็นเรื่องที่ควรเฝ้าระวัง เพราะนอกจากการได้สร้างเสริมสุขภาพ หรือทำให้ลูกๆ ได้เหงื่อจากการออกกำลังกายตามปกติแล้ว คุณพ่อคุณแม่อาจจะต้องพบกับปัญหาลูกๆ ไม่สบาย โดยเฉพาะการเผชิญกับ “โรคลมแดด” หรือ “ฮีทสโตรก” (Heat stoke) ได้ ยิ่งหากเป็นเด็กเล็กที่มักเพลิดเพลินกับความสนุกสนานโดยไม่ทันสังเกต หรือไม่เข้าใจอาการที่เกิดขึ้นกับตนเองว่ามีอันตราย นั่นอาจทำให้อาการหนักขึ้นแบบไม่รู้ตัวจนถึงขั้นเสียชีวิตได้ไม่ต่างจากที่เกิดในผู้ใหญ่

ความร้อนในตัว…ต้องมีการระบาย

โดยปกติแล้วร่างกายของคนเรา (Body Temperature) ไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ จะมีอุณหภูมิเฉลี่ยอยู่ที่ 36.1-37 องศาเซลเซียส (°C) เพราะแม้ว่าเราจะไม่ทำกิจกรรมอะไรเลย อย่างการนอนนิ่งๆ นั่งเฉยๆ ร่างกายก็ยังมีความร้อน หรือมีอุณหภูมิในร่างกายที่เกิดจากกระบวนการเผาผลาญพลังงาน (Metabolism) อยู่แล้ว และเมื่ออุณหภูมิสูงขึ้นจากการทำกิจกรรมหรือจากสภาพแวดล้อม ร่างกายจะจัดการตัวเองเพื่อให้อุณหภูมิกลับมาอยู่ในสภาวะปกติที่ควบคุมได้ เริ่มต้นจากการถ่ายเทความร้อนภายในออกสู่บรรยากาศรอบๆ โดยใช้หลักการที่ว่า “ที่ร้อนมากกว่าจะระบายความร้อนออกสู่ที่ร้อนน้อยกว่า”

และอีกทางหนี่ง เพื่อให้ร่างกายกำจัดความร้อนภายในออกได้อย่างรวดเร็ว ร่างกายจะจัดการด้วยการใช้น้ำในการนำพาความร้อนระบายออกมาในรูปของเหงื่อ ซึ่งหากทั้ง 2 วิธีที่ร่างกายใช้ในการจัดการกับความร้อนในร่างกายแล้วไม่ได้ผล ไม่ว่าสาเหตุจะเกิดจากเพราะอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ร้อนมาก หรือร่างกายไม่มีน้ำเพียงพอที่จะใช้ในการระบายความร้อน อุณหภูมิในร่างกายก็จะสูงขึ้นจนเข้าสู่สภาวะ “โรคลมแดด” หรือ “ฮีทสโตรก (Heat stoke)” ได้

ฮีทสโตรก (Heat Stoke) ร้อนจนล้มเหลว

เป็นช่วงเวลาสั้นๆ ที่เราจะสังเกตพบว่า เด็กมีอาการฮีทสโตรก ซึ่งถึงตอนนั้นบางรายอาจจะมีอาการอยู่ในช่วงวิกฤตแล้ว ดังนั้นคุณพ่อคุณแม่ ผู้ปกครอง รวมถึงผู้ที่ดูแลกิจกรรมหรือการเล่นให้กับเด็กๆ ในช่วงนี้ จะต้องเฝ้าสังเกตหรือป้องกันดังต่อไปนี้

สังเกตว่าเด็กมีการอ่อนเพลียระหว่างทำกิจกรรมหรือไม่ แม้ว่าจะเป็นกิจกรรมที่ทำอยู่ภายในอาคารหรือในร่ม แต่ถ้าอากาศมีความอบอ้าวหรือร้อน และกิจกรรมนั้นทำให้เสียเหงื่อมาก โอกาสที่เกิดอาการฮีทสโตรกก็เป็นไปได้ไม่ต่างกับการทำกิจกรรมกลางแจ้ง จึงควรหลีกเลี่ยง
อาการที่พบ สิ่งแรกที่เราจะพบในเด็กที่เป็นฮีทสโตรก คือมีอาการตัวแดงเหมือนเป็นไข้ แต่ในขณะเดียวกันเมื่อสัมผัสตัวเด็กกลับพบว่า ตัวเด็กเย็น
บางคน มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ในบางรายที่พอสื่อสารได้ จะสื่อสารแบบสับสน กระวนกระวาย เหมือนคนไม่ได้สติ มีอาการกล้ามเนื้อเป็นตะคริว หลังจากนั้นอุณหภูมิในร่างกายจะสูง ซึ่งอาจจะสูงถึง 41 องศาเซลเซียส ผิวจะแห้ง ชีพจรจะเต้นถี่ แรง และหมดสติในที่สุด

ทำอย่างไรเมื่อเจอ ฮีทสโตรก

การปฐมพยาบาลมีส่วนสำคัญเป็นอย่างมากในการช่วยลดอุณหภูมิที่สูง ซึ่งควรทำดังนี้

ให้นำตัวเด็กเข้าพื้นที่ร่ม อากาศเย็น หรือเข้าห้องที่มีเครื่องปรับอากาศ หรือที่ที่มีอากาศถ่ายเทสะดวก
จัดท่าให้เด็กนอนราบ และยกเท้าสูงกว่าศีรษะเล็กน้อยเพื่อเพิ่มการไหลเวียนของเลือด
ปลดเสื้อผ้าให้คลายออก เพื่อช่วยระบายความร้อน
หากเด็กยังมีสติ ให้จิบน้ำเรื่อยๆ แต่ไม่ควรให้ดื่มน้ำในปริมาณมากๆ ใช้ผ้าชุบน้ำเช็ดตามตัว และประคบตามซอกตัว เพื่อช่วยลดอุหณภูมิในร่างกายให้เร็วขึ้น ไม่ควรใช้น้ำแข็งหรือน้ำเย็นจัดราดตัว เพราะอาจทำให้เกิดตะคริวมากขึ้น

การป้องกัน…ลดเจอร้อน ก็ลดฮีทสโตรกได้

หลีกเลี่ยงจัดกิจกรรมกลางแจ้งในช่วงที่มีแดดจัด หรือช่วงที่มีอากาศร้อน รวมถึงในพื้นที่หรือสถานที่ร้อนอบอ้าว เป็นการลดโอกาสในการเกิดฮีทสโตรกได้ดีที่สุด
เน้นสวมเสื้อผ้าที่ระบายความร้อนได้ดี โปร่งสบาย หรือสวมหมวกช่วยป้องกันความร้อน
หากมีความจำเป็นต้องทำกิจกรรมกลางแจ้ง การเตรียมน้ำดื่มและให้เด็กๆ ได้ดื่มน้ำให้เพียงพอจะช่วยได้มากทีเดียว
นอกจากนี้ เด็กที่มีภาวะโรคอ้วน มีน้ำหนักตัวมาก หรือเด็กที่มีโรคประจำตัว ผู้จัดกิจกรรมควรพิจารณาให้เด็กงดร่วมกิจกรรม เพราะเด็กที่ป่วยบางโรคหรือการใช้ยาบางชนิดเป็นปัจจัยในการให้เกิดฮีทสโตรกได้ง่ายกว่าเด็กปกติ

“ฮีทสโตรก” หรือ โรคลมแดด เกิดได้กับทุกเพศทุกวัย แต่สำหรับเด็กๆ แล้ว ความสนุกสนานหรือการเพลิดเพลินกับกิจกรรมกับเพื่อนๆ และความไร้เดียงสา อาจนำมาซึ่งอาการป่วยของเขาได้ พ่อแม่ ผู้ปกครอง หรือคนที่จัดกิจกรรมจึงต้องตระหนักในเรื่องนี้ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์ไม่คาดคิด รวมถึงควรเฝ้าสังเกตความผิดปกติที่เกิดในเด็กๆ ที่เข้าร่วมกิจกรรมนั้นๆ เพื่อลดความรุนแรงและโอกาสในการเกิดโรค

ผศ. พญ. ชิดชนก เธียรผาติ
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านกุมารเวชศาสตร์ประสาทวิทยา
ศูนย์สุขภาพเด็กและวัยรุ่น โรงพยาบาลพญาไท 2

Heat stroke หรือลมแดด โรคที่มากับหน้าร้อน