การกลืนเป็นกระบวนการพื้นฐานที่สำคัญในการใช้ชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นการรับประทานอาหารหรือการดื่มน้ำ แต่สำหรับบางคน “การกลืน” กลับกลายเป็นเรื่องยากและอันตรายกว่าที่คิด โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ หรือผู้ป่วยที่มีโรคทางระบบประสาท ซึ่งอาจเสี่ยงต่อการเกิด “ภาวะกลืนลำบาก” (Dysphagia) ซึ่งหากปล่อยไว้โดยไม่ได้รับการวินิจฉัยและรักษา อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อน เช่น การสำลักอาหารจนติดคอ ปอดอักเสบ หรือขาดสารอาหารได้

ภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) คืออะไร?

ภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) คือภาวะที่ผู้ป่วยมีความผิดปกติหรือรู้สึกยากลำบากขณะกลืนอาหาร น้ำ หรือแม้แต่น้ำลาย ซึ่งอาจเกิดขึ้นในขั้นตอนใดก็ได้ของกระบวนการกลืน ตั้งแต่ในช่องปาก คอหอย หรือหลอดอาหาร ภาวะนี้ไม่ใช่โรคโดยตรง แต่เป็นอาการที่พบร่วมกับโรคหรือภาวะผิดปกติอื่น ๆ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ หรือผู้ที่มีโรคทางระบบประสาทและกล้ามเนื้อ

สาเหตุของภาวะกลืนลำบาก อาจเกิดจากความผิดปกติของกล้ามเนื้อ เส้นประสาท หรือโครงสร้างทางเดินอาหารส่วนต้น เช่น

โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
โรคพาร์กินสัน หรือโรคทางระบบประสาทส่วนกลางอื่น ๆ
กล้ามเนื้ออ่อนแรง (Myasthenia Gravis)
การอักเสบหรือมะเร็งบริเวณศีรษะ คอ หลอดอาหาร
การบาดเจ็บจากการผ่าตัดหรืออุบัติเหตุ

กลุ่มเสี่ยงที่ควรระวัง

ผู้สูงอายุ โดยเฉพาะผู้ที่มีภาวะสมองเสื่อมหรือโรคเรื้อรัง
ผู้ป่วยที่มีประวัติ อัมพฤกษ์ อัมพาต
ผู้ที่ได้รับการผ่าตัดบริเวณศีรษะ คอ หรือกล่องเสียง
ผู้ป่วยโรคมะเร็งช่องปาก คอหอย หรือลิ้น
ผู้ป่วยที่มีปัญหาการกลืนเรื้อรังจากโรคทางระบบประสาท

อาการเตือนของภาวะกลืนลำบาก

กลืนอาหารแล้วไอ หรือสำลักบ่อย
รู้สึกเจ็บหรือมีแรงต้านขณะกลืน
อาหารติดคอ หรือต้องใช้เวลานานกว่าจะกลืนได้หมด
สำลักบ่อยขณะกินหรือดื่ม โดยเฉพาะของเหลว
น้ำลายไหลบ่อย หรือพูดเสียงเปลี่ยนหลังกลืน
น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ

การตรวจวินิจฉัยภาวะกลืนลำบาก

ด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัยและแม่นยำ การประเมินภาวะกลืนลำบากจำเป็นต้องใช้เทคนิคเฉพาะทางด้วยเครื่องมือที่ได้มาตรฐานสากล ได้แก่

Videofluoroscopic Swallowing Study (VFSS)
การตรวจการกลืนด้วยรังสีเคลื่อนไหวแบบเรียลไทม์ เพื่อดูการทำงานของกล้ามเนื้อและเส้นทางการเคลื่อนของอาหารผ่านลำคอและหลอดอาหาร โดยใช้สารทึบรังสีผสมอาหาร ผู้ป่วยจะกลืนอาหารตามลำดับความเข้มข้นต่าง ๆ เพื่อให้แพทย์เห็นรายละเอียดการกลืนได้ชัดเจน เหมาะกับผู้ที่สงสัยว่ามีปัญหากลืนลำบากจากระบบประสาท หรือโครงสร้างผิดปกติ
Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Swallowing (FEES)
การตรวจการกลืนโดยส่องกล้องผ่านทางจมูก โดยไม่ต้องใช้รังสี ทำให้สามารถสังเกตอาการจริงในขณะกลืนอาหาร และวิเคราะห์การไหลของอาหาร เหมาะสำหรับผู้ที่มีข้อจำกัดในการทำVFSS หรือจำเป็นต้องประเมินการกลืนอย่างรวดเร็ว เหมาะกับการตรวจ กลืนลำบากในผู้สูงอายุ หรือผู้ป่วยโรคเรื้อรัง

แนวทางการฟื้นฟูและการรักษา

เมื่อได้รับผลจากการตรวจประเมิน ทีมแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู จะออกแบบ แผนการฟื้นฟูการกลืนเฉพาะบุคคล โดยใช้วิธีการ อาทิ

การฝึกกล้ามเนื้อที่เกี่ยวข้องกับการกลืน (Swallowing Exercises)
การฝึกท่าทางการกลืน ให้ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ
การปรับรูปแบบอาหาร ให้เหมาะสมกับระดับความสามารถในการกลืน
การใช้ อุปกรณ์ช่วยกลืน เช่น ถ้วยพิเศษ ช้อนเฉพาะทาง

ความชำนาญของทีมรักษา

ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟูและกายภาพบำบัดของโรงพยาบาลพญาไท 2 มีความพร้อมทั้งบุคลากรและอุปกรณ์ ด้วยทีมสหสาขาวิชาชีพ ประกอบด้วย

แพทย์เฉพาะทางด้านเวชศาสตร์ฟื้นฟู
นักกายภาพบำบัด และนักกิจกรรมบำบัด

ที่ร่วมออกแบบโปรแกรมฟื้นฟูอย่างเหมาะสมทุกขั้นตอนของการรักษาอยู่ภายใต้การดูแลอย่างใกล้ชิด เพื่อให้ผู้ป่วยกลับมากลืนอาหารได้อย่างปลอดภัย มีความสุข และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอีกครั้ง

กลืนลำบาก...ปัญหาสุขภาพที่ไม่ควรมองข้าม