สุขภาพกายกับสุขภาพใจเป็นสิ่งที่แยกจากกันแทบไม่ได้ เพราะปัญหาสุขภาพที่เกิดขึ้นอาจเริ่มจากความผิดปกติเล็กๆ น้อยๆ ที่ไม่ได้รับการแก้ไข เช่น ความเครียดในชีวิตประจำวัน จนอาจจะเรียกว่า ‘ใจเป็นนาย กายเป็นบ่าว’ ก็ว่าได้
และเมื่อปัญหาที่เกิดขึ้นไม่ได้รับการดูแลหรือแก้ไขอย่างถูกวิธี ก็มักนําไปสู่ปัญหาสุขภาพที่เรื้อรังตามมา ในฐานะแพทย์ด้านสูตินรีเวชและเวชศาสตร์ชะลอวัยที่ดูแลสุขภาพให้กับผู้หญิงในทุกช่วงวัยมานานก็พบว่า สุขภาพกายส่วนหนึ่งถูกควบคุมด้วยสุขภาพใจ และปัญหานี้เกิดได้กับทุกวัย ไม่ว่าจะเป็น…
- น้องๆ วัยรุ่นที่เริ่มมีประจําเดือน ซึ่งเรียนหนักหรือเครียดบ่อย จนประจําเดือนมาผิดปกติ
- สตรีวัยทํางานที่เครียดจนฮอร์โมนเสียสมดุล หรือมีปัญหามีบุตรยาก
- คุณแม่หลังคลอดที่เครียดจนไม่มีนํ้านม
- สาวๆ วัยทํางานที่เป็น Office syndrome
- สตรีวัยหมดระดูที่มีภาวะซึมเศร้า
จึงอาจกล่าวได้ว่า ปัญหาเหล่านี้แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของกายและใจ และหนึ่งในตัวเชื่อมสําคัญของปัญหาก็คือ ‘ฮอร์โมน’
ฮอร์โมนสำคัญอย่างไรกับสุขภาพ?
ฮอร์โมน คือ สารที่ร่างกายสร้างขึ้นจากระบบต่อมไร้ท่อ เพื่อควบคุมการทํางานของร่างกายในแต่ละระบบ โดยเราจะมีบ้านหลังใหญ่อยู่ในบริเวณต่อมใต้สมองที่จะหลั่งฮอร์โมนออกมาเพื่อสั่งให้แต่ละอวัยวะหลั่งฮอร์โมนควบคุมการทํางานในแต่ละระบบอีกที
ตัวอย่างเช่น การทํางานของรังไข่ที่ให้ฮอร์โมนเป็นตัวควบคุมรอบประจําเดือน ซึ่งรังไข่จะได้รับคําสั่งของฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองเพื่อให้หลั่งฮอร์โมนออกมาอีกที ดังนั้น หากประจําเดือนผิดปกติ อาจเกิดจากความผิดปกติที่รังไข่โดยตรง หรือเกิดจากฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง รวมถึงอาจเกิดจากฮอร์โมนอื่นๆ ที่ต้องรับคําสั่งจากฮอร์โมนข้างเคียงในต่อมใต้สมองก็เป็นได้ จึงไม่น่าแปลกใจที่เมื่อเกิดความเครียดมากๆ ก็จะส่งผลให้ประจําเดือนผิดปกติได้
ความเครียดกับฮอร์โมนและโรคภัยไข้เจ็บ
มีการศึกษาทางการแพทย์ถึงความสําคัญของฮอร์โมนอย่างไม่น่าเชื่อ เช่น เมื่อเครียดมากๆ ก็ส่งผลให้เกิดภาวะช่องคลอดอักเสบเรื้อรังจากเชื้อราได้ เพราะเมื่อเกิดความเครียด ร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนความเครียดหรือ Cortisol จากต่อมหมวกไต ซึ่งจัดเป็นฮอร์โมนที่สำคัญต่อการอยู่รอดของมนุษย์ เพราะร่างกายใชัในการตอบสนองต่อความเครียด ไม่ว่าจะเป็นเครียดทางจิตใจ หรือเครียดจากการเจ็บป่วยทางกาย
เมื่อเกิดความเครียดร่างกายจะหลั่ง Cortisol เพิ่มขึ้น เพื่อกระตุ้นให้มีระดับนํ้าตาลในเลือดสูงขึ้นโดยการสลายโปรตีนและไขมัน เพราะรู้ว่าเราต้องการพลังงาน และพละกําลังสําหรับเผชิญกับความเครียดแม้ในระดับเซลล์ ซึ่งระดับนํ้าตาลที่สูงจะส่งผลให้ร่างกายอยู่ในสภาวะภูมิคุ้มกันที่ตํ่าลง จึงเอื้อต่อการถูกโจมตีของเชื้อราในช่องคลอด ซึ่งเป็นเชื้อฉวยโอกาสที่พร้อมก่อโรคเมื่อร่างกายอ่อนแอ
มีข้อมูลทางการแพทย์ที่สนับสนุนชัดเจนถึงความสัมพันธ์ของสุขภาพกาย ฮอร์โมน และสุขภาพใจ การดูแลสุขภาพเชิงป้องกันแบบองค์รวมสําหรับผู้หญิง (Holistic women’s health) จึงมีความสําคัญมาก เพราะศาสตร์แห่งเวชศาสตร์ป้องกัน ทําให้เราได้ตระหนักถึงการเปลี่ยนแปลงของเซลล์ต่างๆ ในร่างกายที่เสื่อมไปทุกวันจากการที่เรามีอายุมากขึ้น และการเกิดโรคหรือปัญหาสุขภาพก็เกิดจากการใช้ชีวิตของเราในปัจจุบัน
นี่จึงเป็นที่มาของการแพทย์ในปัจจุบันที่เรียกว่า Lifestyle Medicine หรือเวชศาสตร์วิถีชีวิต ซึ่งเน้นถึงการปรับวิถีชีวิตใน 6 มิติ เพื่อให้เกิดการดูแลแบบองค์รวม มีสุขภาพกายและใจที่แข็งแรง อันได้แก่
1. โภชนาการ
ด้านโภชนาการแบ่งเป็น 2 ส่วนสําคัญ
- กินอาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ โดยเน้นอาหารปรุงสดใหม่ plant-based diet หลีกเลี่ยง processed food หรืออาหารที่ผ่านกระบวนการ ควรทานถั่วที่มีคุณภาพ ผัก ผลไม้หลากสีที่ให้กากใย และอาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ
- หลีกเลี่ยงอาหารบางประเภทตามปัญหาสุขภาพ เช่น ปัญหาสุขภาพยอดฮิตของผู้หญิง อย่างเนื้องอกมดลูก ช็อกโกแลตซิสต์ หรือเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ ก็ควรเลี่ยงอาหารที่ให้ฮอร์โมนเอสโตรเจน เช่น นํ้ามะพร้าว และควรควบคุมนํ้าหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน ซึ่งก็สัมพันธ์กับการกินอาหาร เป็นต้น
2. การมีกิจกรรมทางกาย และออกกําลังกายแบบแอโรบิกอย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์
การออกกำลังกายแบบแอโรบิกช่วยให้หัวใจและปอดแข็งแรงขึ้น นอกจากนี้ยังควรออกกําลังแบบมีแรงต้าน อย่างการฝึกให้กล้ามเนื้อมีความแข็งแรงด้วยการยกดัมเบล เพราะกล้ามเนื้อจะช่วยคงระดับฮอร์โมนให้อยู่กับเรานานขึ้น และเพิ่มอัตราการเผาผลาญไขมันขณะพักได้ดี ควรออกกำลังกายแบบมีแรงต้านให้ได้ 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์ในกล้ามเนื้อมัดใหญ่ เช่น หัวไหล่ แขน ขา เพราะหลังอายุ 30 ปี เราจะสูญเสียมวลกล้ามเนื้อร้อยละ 3-5 ในทุกๆ 10 ปี
3. การนอนหลับที่มีคุณภาพ อย่างน้อย 7 ชม.
มีงานวิจัยสนับสนุนถึงการนอนไม่พอ ว่ามีผลต่อการควบคุมน้ำหนักตัว ทําให้อยากอาหารมากขึ้น การควบคุมน้ำตาลในเลือดแย่ลง และเพิ่มความเสี่ยงในการเป็นอัลไซเมอร์
4. การบริหารความเครียด
ความเครียดจัดเป็นมิติที่แทบจะครอบคลุมสุขภาพทุกด้าน เพราะการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนจะเกิดในทุกขณะ ถ้าเรารู้ตัวในทุกขณะ มองปัญหาเป็นการเรียนรู้เพื่อฝึกฝน และอยู่กับมันได้แบบไม่เครียด ปัญหาสุขภาพก็จะน้อยลง
5. หลีกเลี่ยงบุหรี่ สุรา สารเสพติด ซึ่งล้วนส่งผลเสียต่อสุขภาพ
บุหรี่ เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ สุรา และสารเสพติด ล้วนส่งผลกระทบต่อร่างกายในระดับโมเลกุล ทำให้เกิดภาวะไม่สมดุลของสารต้านอนุมูลอิสระ การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ทำให้ตับต้องทำงานหนักขึ้น สารพิษจากควันบุหรี่หรือสารเสพติดต่างๆ ทำให้เกิดการอักเสบภายใน ทำลายปอด และหลายอวัยวะต่างๆ โดยเฉพาะสารเสพติดจะส่งผลกระทบต่อระบบประสาทโดยตรง ดังนั้นจึงควรหลีกเลี่ยงสิ่งเหล่านี้
6. การมีสังคมและความสัมพันธ์ที่ดี
ความสัมพันธ์กับทั้งสมาชิกในครอบครัว เพื่อนในองค์กรหรือคนในสังคมที่ดี ล้วนเป็นพลังบวกต่อสุขภาพใจ และนํามาซึ่งสุขภาพกายที่ดีด้วย เหมือนกับคํานิยามขององค์การอนามัยโลกที่กําหนดไว้ว่า สุขภาพ คือ สภาวะที่สมบูรณ์ของร่างกาย จิตใจ และสามารถอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุข และมิได้หมายความเฉพาะเพียงแต่การปราศจากโรคและการทุพพลภาพเท่านั้น
สุขภาพสตรีกับการดูแลแบบองค์รวม
และเมื่อพูดถึงสุขภาพกับผู้หญิง สิ่งที่จะถูกถามถึงเสมอ คือ สุขภาพผิวพรรณ เส้นผม เป็นเพราะเราอยากดูดีและไม่แก่ เดิมเมื่อพูดถึงคําว่าแก่กับผู้หญิง หลายคนจะนึกถึงวัยทอง แต่ความเป็นจริงเราพร้อมแก่กันตั้งแต่อายุ 25 ปี เพราะอันที่จริง วัยทอง แปลว่า ฮอร์โมนเพศที่ผลิตจากรังไข่ลดลงจนส่งผลต่อสุขภาพ เพราะรังไข่เราหยุดทํางานเมื่ออายุประมาณ 50 ปี แต่ความเป็นจริงเรามีฮอร์โมนที่ดูแลให้เราผ่านพ้นการใช้ชีวิตในแต่ละวันอย่างมีศักยภาพหลายตัว โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Growth hormone หรือฮอร์โมนแห่งความเยาว์วัย ซึ่งจะเริ่มทะยอยลดลงเรื่อยๆ ตั้งแต่อายุ 25 ปี
เพราะฉะนั้นเราต้องเริ่มปรับไลฟ์สไตล์ใน 6 มิติ ดังกล่าว ด้วยการดูแลสุขภาพแบบองค์รวม ทะนุถนอมฮอร์โมนและทุกระบบของร่างกายตั้งแต่อายุ 25 ปี เพราะ Growth hormone มีบทบาทสําคัญทั้งในแง่ความแข็งแรงของร่างกาย ภูมิคุ้มกัน และขณะที่เราหลับสนิทก็ยังมีบทบาทในการช่วยบริหารสารต้านอนุมูลอิสระ หรือวิตามินที่เรารับประทานเข้าไปให้ถูกนํามาใช้ประโยชน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ซึ่งทั้งฮอร์โมนและสารต้านอนุมูลอิสระ มีบทบาทที่ช่วยให้การทํางานของเซลล์มีประสิทธิภาพ จึงช่วยให้สุขภาพดีจากภายในร่างกาย ส่งผลให้ผิวพรรณดีขึ้น มีศักยภาพในการทํางาน ความจํา การสั่งการของสมองที่ดี ทําให้เราสดใส ดูอ่อนกว่าวัยได้
Health span อายุยืนอย่างมีสุขภาพดี
ปัจจุบัน เมื่อเราพูดถึงการมีอายุที่ยืนยาว เราจะไม่พูดถึง lifespan หรือ อายุขัยเพียงอย่างเดียว แต่เราจะเน้น health span มากกว่า คือหมายถึง เราไม่ได้อยากอายุยืน มีชีวิตอยู่นานๆ แบบนอนติดเตียง นั่งรถเข็น มีโรคเยอะ จําใครไม่ได้ คุยไม่รู้เรื่อง แต่เราอยากมีอายุยืนแบบมีสุขภาพดี มีคุณภาพชีวิต โดยยังสามารถทำกิจกรรมต่างๆ ได้ตามต้องการ รวมถึงพูดคุยสื่อสารกับคนใกล้ชิดได้อย่างมีความสุข
ยุทธศาสตร์สุขภาพดิจิทัล หรือ digital health
ในโลกยุคดิจิทัลการพัฒนาเทคโนโลยีและสารสนเทศมีประโยชน์อย่างมาก รวมถึงทางด้านสาธารณสุข ซึ่งสามารถช่วยให้ผู้หญิงส่วนหนึ่งที่อยากดูแลสุขภาพ แต่มีข้อจํากัดด้านเวลาและภารกิจของครอบครัว
โดยกระทรวงสาธารณสุขมีนโยบายเรื่องของยุทธศาสตร์สุขภาพดิจิทัล หรือ digital health ได้นำนวัตกรรมด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (ICT) มาสื่อสารให้ความรู้ มีการจัดตั้งระบบการแพทย์ทางไกล หรือ telemedicine ที่สามารถให้บริการด้านการดูแลสุขภาพโดยใช้ ICT ในพื้นที่ที่ระยะทางเป็นอุปสรรคต่อการดูแลสุขภาพ
โดยสิ่งที่อยากให้มีมากขึ้นสําหรับผู้หญิง คือ mHealth หรือการใช้อุปกรณ์พกพาในการให้บริการดูแลสุขภาพ เช่น ตรวจสอบสัญญาณชีพของผู้ป่วย และการดูแลโดยตรง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในรูปแบบ Application สําหรับสุขภาพสตรี ซึ่งสามารถจัดรูปแบบทั้งวิดีโอให้ความรู้ ตารางการลงข้อมูลความผิดปกติของประจําเดือน การลงบันทึกการใช้ยา และผลข้างเคียงของการใช้ฮอร์โมน รวมถึงช่องทางการติดต่อแพทย์ ซึ่งจะช่วยในการสร้างวินัยในการดูแลสุขภาพ และเข้าถึงแพทย์ได้รวดเร็ว ก่อนที่จะเกิดปัญหาเรื้อรังหรือรุนแรงได้
สร้างเสน่ห์ด้วยความสวยและการมีสุขภาพดี
นอกจากเรื่องสุขภาพแล้ว สิ่งที่คู่กับผู้หญิงเสมอมาก็คือความสวยงาม ซึ่งอันที่จริงผู้หญิงทุกคนมีความสวยเป็นเอกลักษณ์ของแต่ละคนอยู่แล้ว แต่สิ่งที่จะดึงดูดให้คนอยากคุยและร่วมงานกับเราคือเสน่ห์ และนาทีนี้เสน่ห์ที่ดีที่สุดคือการมีสุขภาพกายและใจที่แข็งแรง เพราะร่างกายที่สมบูรณ์จะนํามาซึ่งศักยภาพทางความคิดและการทํางาน โดยเราสามารถสวยและมีความสุขที่สุดในแบบของเราได้จากการมีสุขภาพกายและใจที่แข็งแรง จึงอยากเชิญชวนให้ผู้หญิงทุกคนมาร่วมสร้างเสน่ห์และสร้างแรงบันดาลใจในการมีสุขภาพดี โดยเริ่มต้นที่การดูแลสุขภาพแบบองค์รวม และใช้เทคโนโลยีในปัจจุบันให้เกิดประโยชน์สูงสุด
