เป็นแร่ราตุชนิดหนึ่งที่มีความจำเป็นต่อร่างกาย มีบทบาทสำคัญให้ร่างกายทำงานได้ปกติ ดังนี้
- ช่วยในการควบคุมระบบประสาทและกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะกล้ามเนื้อหัวใจ
- ควบคุมสมดุลอิเล็กโตรไลต์ และสมดุลกรด-เบส
- ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง ประสิทธิภาพในการขับโพแทสเซียมลดลง ทำให้เกิดการคั่งของโพแทสเซียมในเลือดได้
เกณฑ์ในการจำแนกระดับโพแทสเซียม
|
ระดับโพแทสเซียมในเลือด |
ความหมาย |
อาการแสดง |
| <3.5 *mEq/L | ระดับโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia) | กล้ามเนื้ออ่อนแรง ตะคริว หัวใจเต้นผิดจังหวะ |
| >5.0 *mEq/L | ระดับโพแทสเซียมในเลือดสูง (Hyperkalemia) | กล้ามเนื้ออ่อนแรง หัวใจหยุดเต้น |
เพื่อป้องกันภาวะ
- ควรจำกัดการได้รับโพแทสเซียมจากอาหารอยู่ที่ 2,000 มิลลิกรัม/วัน
- รักษาระดับโพแทสเซียมในเลือดให้อยู่ในช่วง 5 – 5.0 mEq/L
เราจะสามารถควบคุมระดับโพแทสเซียมในเลือดได้อย่างไร ?
- ควบคุม
- ยาขับ
- ฟอก
โพแทสเซียมในอาหาร แบ่งออกได้ เป็น 2 ประเภท
|
จากแหล่ง |
ส่วนประกอบสารสังเคราะห์จากการเติมสารประกอบของโพแทสเซียม |
| ผัก | โพแทสเซียมคลอไรด์ เครื่องปรุงที่ลดโซเดียม |
| ผลไม้ | โพแทสเซียมคาร์บอเนต บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป |
| นม | โพแทสเซียมฟอสเฟส นมผง ครีมผง ไอศกรีม |
| ธัญพืช | โพแทสเซียมไบทาร์เทรต ผงฟู ในขนมอบ |
หมวดผัก
ผัก ปริมาณ 1 ส่วนเท่ากับ ผักสุก 1 ทัพพี หรือ ผักดิบ 2 ทัพพี (100 กรัม)
|
ผักที่มีปริมาณโพแทสเซียมต่ำถึงปานกลาง (100-200 มิลลิกรัมต่อ 1 ส่วน) |
ผักที่มีปริมาณโพแทสเซียมสูง (250-350 มิลลิกรัมต่อ 1 ส่วน) |
| แตงกวา
แตงร้าน ฟักเขียว ฟักแม้ว บวบ มะระ มะเขือยาว มะละกอดิบ ถั่วแขก หอมใหญ่ กะหล่ำปลี ผักกาดแก้ว ผักกาดหอม พริกหวาน พริกหยวก |
เห็ด
หน่อไม้ฝรั่ง บรอกโคลี ดอกกะหล่ำ แครอท แขนงกะหล่ำ ผักโขม ผักบุ้ง ผักกาดขาว ผักคะน้า ผักกวางตุ้ง ยอดฟักแม้ว ใบแค ใบคืนช่าย มันเทศ มันฝรั่ง ฟักทอง อโวคาโด น้ำแครอท น้ำมะเขือเทศ กระเจี๊ยบ หัวปลี หน่อไม้ |
หมวดผลไม้
ผลไม้ ปริมาณ 1 ส่วน ขึ้นอยู่กับชนิดและขนาดผลไม้ (น้ำหนักเฉพาะส่วนที่รับประทานได้)
|
ผลไม้ที่มีปริมาณโพแทสเซียมต่ำถึงปานกลาง (100-200 มิลลิกรัมต่อ 1 ส่วน) |
ผลไม้ที่มีปริมาณโพแทสเซียมสูง (250-350 มิลลิกรัมต่อ 1 ส่วน) |
| แอปเปิล 1 ผล
สับปะรด 5 ชิ้นคำ ลองกอง 8 ผล ส้มโอ 2 กลีบ เงาะ 4 ผล ชมพู่ 2 ผล พุทรา 6 ผลเล็ก มังคุด 4 ผลเล็ก องุ่นเขียว 15 ผลเล็ก |
กล้วยน้ำว้า 1 ผล
กีวี 1 ผลเล็ก แคนตาลูป 8 ชิ้น มะละกอสุก 5 ชิ้นคำ ส้มเขียวหวาน 1 ผล แตงโม 10 ชิ้นคำ มะม่วงสุก/ดิบ 12 แก้วมังกร 5 – 6 ชิ้น ฝรั่ง 1 ลูกเล็ก น้ำผักผลไม้ต่าง ๆ 12 แก้ว กล้วยหอม 1/2 ผล กล้วยตาก 1 ชิ้นกลาง ขนุน 2 ยวงเล็ก ทุเรียน 1 พูเล็ก น้อยหน่า 1 ผลกลาง กระท้อน 1/2 ผล ลำไย 5 ผล ลูกพลับ 1 ผลกลาง ลูกพรุน 3 ผล ลูกเกด 2 ช้อนโต๊ะ มะเฟือง 1 ผล มะปราง 6 ผลเล็ก มะขามหวาน 2 ฝัก ฮันนี่ดิว 1/8 ผล สตรอว์เบอร์รี 6 ผล อินทผลัม 20 กรัม |
หมวดอาหาร
ตารางแสดงปริมาณโพแทสเซียมต่ออาหารที่รับประทานได้ 100 กรัม
| หมวดอาหาร | โพแทสเซียมต่ำถึงปานกลาง
(100 – 200 มิลลิกรัม) |
โพแทสเซียมสูง
(250-350 มิลลิกรัม) |
| ข้าวและผลิตภัณฑ์
จากข้าวแป้ง |
ขนมจีน
ข้าวขาว ขนมปังกระเทียม ข้าวเหนียวนึ่ง ก๋วยเตี๋ยวเส้นใหญ่ บะหมี่ |
ขนมปังบิสกิต
ข้าวกล้อง ขนมปังโฮลวีท |
| เนื้อสัตว์ | หอยนางรม
เต้าหู้ไข่ไก่ หอยแมลงภู่ เต้าหู้เหลืองแข็ง ปลาหมึก หอยแครง ไข่ไก่ (ไข่แดง) ไข่ไก่ (ไข่ขาว) ปลากะพงแดง ตับไก่ ไข่เป็ด (ทั้งฟอง) อกไก่ |
ปลาสลิด
เนื้อวัว ตับวัว ตับหมู ขาหมู หมูสับ ปลากะพงขาว หมูยอ ปลาสำลี ปลาอินทรีย์ ไข่ปลา ปลาช่อน ปลาทู ปลาแซลมอน แฮม |
| นม | นมเปรี้ยวพร้อมดื่ม
โยเกิร์ต นมพร่องมันเนย |
นมผง |
| ถั่วและธัญพืช | แมคาเดเมีย ถั่วแระ
แปะก๊วย อัลมอนด์ ถั่วลิสง เม็ดฟักทอง ถั่วแดง ถั่วขาว ถั่วดำ ถั่วเขียวแห้ง มะม่วงหิมพานต์ เกาลัด |
ผัก ผลไม้ที่ควรหลีกเลี่ยง
- ผลไม้โพแทสเซียมสูง มักมีรสชาติหวานจัด หรือเปรี้ยวจัด เนื้อแน่น และนิ่ม หรือมีสีสวยสด
- ผลไม้แห้ง ผลไม้กระป๋อง/แปรรูป และน้ำผลไม้มีความเข้มข้นโพแทสเซียมสูง
- ผักที่มีสีสวยสด และพืชหัว จะได้ปุ๋ยโพแทสเซียม เร่งสี เร่งผล จึงมีโพแทสเซียมสูง
ระวัง ! !…เครื่องปรุงรสที่ลดโซเดียม
เค็มเท่าเดิม เพิ่มเติม คือ “โพแทสเซียม”
|
เครื่องปรุงรสสูตรลดโซเดียม |
โพแทสเซียม/1 ช้อนโต๊ะ |
|
| น้ำปลาลดโซเดียม 40% | มิลลิกรัม | มิลลิอิควิวาเลนต์ |
| ซีอิ๊วลดโซเดียม 40% | 875 | 22.4 |
| น้ำจิ้มไก่ลดโซเดียม 40% | 700 | 18 |
| ซอสพริกลดโซเดียม 40% | 350 | 9 |
| ซอสมะเขือเทศลดโซเดียม 40% | 210 | 5.4 |
งด/หลีกเลี่ยง การใช้ในผู้ป่วยรคไตบางระยะที่ไม่สามารถขับไพแทสเซียมออกจากร่างกายได้ หรือผู้ป่วยโรคหัวใจ
เทคนิค ลด “โพแทสเซียม”
- เลือกกลุ่มผักโพแทสเซียมต่ำ-ปานกลาง รวมกันวันละ 3 ทัพพี
- เลือกกลุ่มผลไม้โพแทสเซียมต่ำ-ปานกลาง รวมกันวันละ 1-2 ส่วน
- การหั่นผักเป็นชิ้นเล็ก แล้วต้มในน้ำ จะเป็นการลดปริมาณโพแทสเซียมลง เนื่องจากโพแทสเซียม เป็นแร่ธาตุที่ละลายในน้ำ แต่วิธีการนี้ก็จะทำให้สูญเสียวิตามินบางชนิดไปกับน้ำและความร้อน การทอดไม่ได้ทำให้โพแทสเซียมสลายไป
- การรับประทานผัก ผลไม้ กลุ่มโพแทสเซียมต่ำ-ปานกลางปริมาณมาก จะส่งผลทำให้ได้รับปริมาณโพแทสเซียมสูงได้
- สามารถใช้ผักโพแทสเซียมสูงถ้าใช้ในปริมาณน้อยมาก ๆ ได้ในบางกรณี เช่น ขิงซอยโรยหน้าข้าวต้ม กระเทียมใส่ในผัดผัก
- หลีกเลี่ยงน้ำผักผลไม้ ผลไม้แห้ง ผลไม้กระป๋อง/แปรรูป
- งดการใช้เครื่องปรุงที่ลดโซเดียม
** ในบางกรณีแพทย์/นักกำหนดอาหารอาจพิจารณาให้งดผัก ผลไม้ หากมีระดับโพแทสเซียมในเลือดสูงเกินเกณฑ์
เอกสารอ้างอิง
- กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. ตารางแสดงคุณค่าอาหารไทยในส่วนที่กินได้ 100 กรัม.กรุงเทพมหานคร.
- ญานินี เจิดรังษี. คู่มือแนะนำปริมาณฟอสฟอรัสในอาหาร. สมาคมนักกำหนดอาหารแห่งประเทศไทย
- ริญ เจริญศิริ, รัชนี คงคาฉุยฉาย. โภชนาการกับผัก. กรุงเทพมหานคร : สารคดี, 2554.
- สมาคมโรคโตแห่งประเทศไทย, คำแนะนำสำหรับการดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังก่อนการบำบัดทดแทนไต พ.ศ.
- สมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย, สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. คู่มือสำหรับประชาชน ทำอย่างไรไตไม่วาย?. กรุงเทพมหานคร.
- Potassium and Your CKD Diet. National Kidney Foundation. Availabl https://www.kidney.org/atoz/content/potassium (Accessed 10 October 2019).
ติอต่อและรับคำปรึกษาได้ที่
หน่วยโภชนบำบัด แผนกโภชนาการ โรงพยาบาลพญาไท 2
โทรศัพท์ 0-2617-2444 ต่อ 3130 ( เวลา 08.00-18.00 น.)
ศูนย์ไตเทียม โรงพยาบาลพญาไท 2 ชั้น 14 อาคาร A โทร. 02-617-2444 ต่อ 1683, 1684
คู่มือ สำหรับผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรัง
