เด็กหลอดแก้ว คืออะไร?

เด็กหลอดแก้ว (In Vitro Fertillization , IVF) คือ การใช้เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ สำหรับคู่สมรสที่มีบุตรยาก ด้วยการนำไข่และอสุจิมาผสมกันให้มีการปฏิสนธิภายนอกร่างกาย โดยทำในห้องปฏิบัติการเพื่อให้เกิดตัวอ่อนแล้วนำตัวอ่อนย้ายกลับเข้าไปในโพรงมดลูก เพื่อให้ฝังตัวและเกิดการตั้งครรภ์ต่อไป

การทำเด็กหลอดแก้วเหมาะกับคู่สมรสที่มีปัจจัยที่ส่งผลให้มีบุตรยาก ได้แก่

ฝ่ายหญิง มีพังผืดในอุ้งเชิงกราน เยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ ท่อนำไข่อุดตันหรือถูกทำลาย มีภาวะไม่ตกไข่หรือไข่ตกช้า เนื่องจาก ภาวะหรือโรคบางอย่างที่ทำให้ระบบฮอร์โมนผิดปกติไป
ฝ่ายชาย มีปัญหาเกี่ยวกับคุณภาพของอสุจิ ได้แก่ จำนวนน้อย รูปร่างผิดปกติ เคลื่อนที่ไม่ดี เป็นต้น

ก่อนดำเนินการทำเด็กหลอดแก้ว

คู่สมรสต้องได้รับการตรวจหาสาเหตุต่างๆ ของการมีบุตรยาก เช่น ฝ่ายชายต้องตรวจน้ำเชื้ออสุจิ ถ้าสูบบุหรี่ควรงด ส่วนฝ่ายหญิงต้องตรวจภายใน ตรวจมะเร็งปากมดลูก อัลตราซาวด์ เพื่อหาความผิดปกติที่อาจมีผลต่อความสำเร็จในการทำเด็กหลอดแก้ว ถ้าพบความผิดปกติ ต้องทำการรักษาก่อน เช่น ถ้ามีภาวะน้ำหนักเกิน แพทย์แนะนำให้ควบคุมน้ำหนัก

คู่สมรสจะได้รับคำอธิบายให้เข้าใจถึงขั้นตอนการทำ อัตราความสำเร็จ และความเสี่ยงของการทำเด็กหลอดแก้ว หากไม่เข้าใจควรสอบถามแพทย์เพิ่มเติม แล้วลงนามในหนังสือยินยอมในการทำเด็กหลอดแก้ว

ขั้นตอนดำเนินการ ”ทำเด็กหลอดแก้ว”

การกระตุ้นไข่
เริ่มจากการพบแพทย์เพื่อตรวจร่างกาย ตรวจเลือดดูระดับฮอร์โมน และทำอัลตราซาวด์ พร้อมกับรับฮอร์โมนกระตุ้นรังไข่ในวันที่ 2 หรือ 3 ของรอบเดือน จากนั้นแพทย์จะนัดอัลตราซาวด์เพื่อดูการเจริญเติบโตของไข่ และตรวจเลือดดูระดับฮอร์โมน เพื่อพิจารณาปรับยาฮอร์โมน โดยจะใช้เวลาในขั้นตอนนี้ประมาณ 8-10 วัน

การเก็บไข่
หลังจากมีการกระตุ้นไข่ด้วยฮอร์โมน จนไข่เจริญเติบโตจนได้ขนาดตามต้องการ แพทย์จะทำการเจาะเก็บไข่จากรังไข่ โดยใช้เข็มดูดผ่านทางช่องคลอดและใช้การอัลตราซาวด์ช่วยบอกทิศทาง แพทย์จะให้ยาระงับความรู้สึกระยะสั้นทางหลอดเลือดหรือวางยาสลบ เพื่อป้องกันความรู้สึกเจ็บปวดระหว่างทำ ใช้เวลาเก็บไข่ ไม่เกิน 20-30 นาที

การปฏิสนธิ
ฝ่ายชายจะต้องเก็บอสุจิใส่ภาชนะที่แพทย์เตรียมให้ เพื่อนำมาคัดแยก เฉพาะอสุจิที่สมบูรณ์นำมาผสมกับไข่ในห้องทดลอง และตรวจดูการปฏิสนธิต่อไป กรณีที่ฝ่ายชายมีน้ำเชื้อน้อยหรือคุณภาพของอสุจิน้อยกว่ามาตรฐานมาก ซึ่งมีความเสี่ยงสูงที่ไข่จะไม่ได้รับการผสม ควรใช้วิธีการคัดเลือกอสุจิ เพียงตัวเดียวฉีดเข้าไปในไข่ โดยไม่ต้องรอให้ปฏิสนธิกันเอง เรียกวิธีนี้ว่า อิ๊กซี่ (ICSI,Intracytoplasmic Sperm injection)

การเพาะเลี้ยงตัวอ่อน
เมื่อเกิดการปฏิสนธิจนเป็นตัวอ่อน แล้วจะเลี้ยงตัวอ่อนในห้องปฏิบัติการต่อจนเจริญเติบโต แบ่งเซลล์เป็น 6 – 8 เซลล์ ใช้เวลาประมาณ 3 วันหลังปฏิสนธิ และเจริญเติบโตเข้าสู่ระยะบลาสโตซีสต์ ใช้เวลาประมาณ 5 วันหลังปฏิสนธิ

การย้ายตัวอ่อน
คือการนำตัวอ่อนย้ายเข้าโพรงมดลูกด้วยการใส่เครื่องมือทางช่องคลอด เหมือนกับการตรวจภายใน ซึ่งขั้นตอนนี้ไม่ต้องให้ยาระงับปวดหรือยานอนหลับ การใส่ตัวอ่อนเข้าโพรงมดลูก อาศัยเครื่องอัลตราซาวด์ในการบอกตำแหน่งที่เหมาะสมที่จะว่างตัวอ่อนในโพรงมดลูก ปกติแล้วเราย้ายตัวอ่อนได้ 2 ระยะ คือ ตัวอ่อน อายุ 3 หรือ 5 วัน นับตั้งแต่ปฏิสนธิ โดยปกติแล้วขั้นตอนนี้ใช้เวลาประมาณ 30 นาที

การปฏิบัติตัวหลังจากนำตัวอ่อนกลับเข้าสู่โพรงมดลูก

ให้นอนพักประมาณ 1 – 2 ชั่วโมง แล้วกลับไปพักต่อที่บ้านอีก 12 – 24 ชั่วโมง
ทำงานเบาๆ ได้ แต่ต้องไม่มีการเกร็งหน้าท้อง
ควรงดเพศสัมพันธ์ ไม่ควรสวนล้างช่องคลอด
แพทย์นัดประมาณ 2 สัปดาห์ เพื่อตรวจการตั้งครรภ์
ห้ามรับประทานยาอื่นๆ นอกเหนือจากที่แพทย์กำหนด
หากมีอาการผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์โดยไม่ต้องรอให้ถึงวันนัด

ปัจจัยความสำเร็จของการตั้งครรภ์ จากวิธีการ “เด็กหลอดแก้ว”

ขึ้นอยู่กับการตอบสนองการกระตุ้นการตกไข่
ความแข็งแรงของตัวอ่อน
อายุ เช่น ผู้หญิงอายุเกิน 40 ปี โอกาสรอดชีวิตของตัวอ่อน น้อยกว่าผู้หญิงอายุที่น้อยกว่า
ความพร้อมทางด้านร่างกายของฝ่ายหญิง
ความพร้อมทางด้านเศรษฐกิจของคู่สมรส เนื่องจากอาจต้องดำเนินการหลายครั้ง
อัตราความสำเร็จของเด็กหลอดแก้วอยู่ที่ประมาณ 40 เปอร์เซ็นต์ ต่อการทำ 1 รอบ

ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น

การตั้งครรภ์แฝด เนื่องจากมีการใส่ตัวอ่อน 1 – 3 ตัวอ่อนเข้าไปในโพรงมดลูก เพื่อเพิ่มโอกาสการตั้งครรภ์
รังไข่ตอบสนองฮอร์โมนมากผิดปกติ เนื่องจากรังไข่ได้รับการกระตุ้นเพื่อเพิ่มจำนวนไข่ อาจทำให้มีอาการปวดในท้อง เนื่องจากมีน้ำอยู่ในช่องท้องในปริมาณมาก
ภาวะแท้ง
การติดเชื้อ

ในปัจจุบันเกิดภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้น้อยลง เนื่องจากแพทย์จะหาปัจจัยเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนของผู้รับบริการในแต่ละราย หาแนวทางป้องกัน รวมทั้งให้การรักษาที่เหมาะสม

การทำเด็กหลอดแก้วและการทำกิ๊ฟท์ ต่างกันอย่างไร?

กิ๊ฟท์เป็นวิธีดั้งเดิมของการทำเทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์ โดยเป็นการเอาอสุจิและไข่ใส่ไว้ที่ส่วนปลายของท่อนำไข่ เพื่อให้เกิดการปฏิสนธิภายในร่างกาย

ส่วนการทำเด็กหลอดแก้วเป็นกระบวนการของการรักษาในปัจจุบัน โดยการนำไข่กับอสุจิผสมกันและทำให้เกิดการปฏิสนธิภายนอกร่างกาย แล้วเพาะเลี้ยงตัวอ่อนเหล่านั้นประมาณ 3-5 วัน ก่อนที่จะย้ายตัวอ่อนกลับเข้าสู่โพรงมดลูก

ทางเลือกของคู่สมรสที่มีบุตรยาก

ในปัจจุบันนี้ปัจจัยที่ทำให้แต่ละครอบครัวมีบุตรยาก คือ การแต่งงานช้าลงหรือพร้อมที่จะมีลูกเมื่อมีอายุที่มากขึ้นโดยเฉพาะผู้หญิงที่อายุเกิน 35 ปี กลุ่มนี้จะมีบุตรได้ยากขึ้น เนื่องจากปัจจัยหลายๆ อย่าง เช่น คุณภาพและปริมาณไข่ในรังไข่ ปัจจัยอื่นๆด้านสุขภาพ ปัจจัยด้านพฤติกรรม เช่น ดื่มแอลกอฮอล์ สูบบุหรี่จัด ความเครียด ล้วนแล้วแต่เป็นสัญญาณของการมีบุตรยาก

ภาวะมีบุตรยาก คือการที่คู่สมรสแต่งงานกันมา 1 ปี และมีเพศสัมพันธ์สม่ำเสมอ 3-4 ครั้ง ต่อสัปดาห์ โดยไม่มีการคุมกำเนิดแล้วไม่มีการตั้งครรภ์เกิดขึ้น แสดงว่ามีปัญหาของการมีบุตรยาก แต่หากคู่สมรสมีความกังวลต้องการจะมีบุตร สามารถปรึกษาแพทย์โดยไม่ต้องรอถึง 1 ปี โดยเฉพาะหญิงที่อายุมากกว่า 35 ปี และไม่ควรปล่อยเวลาให้ผ่านไปนาน เพราะอายุที่มากขึ้น มีผลต่ออัตราความสำเร็จ ควรมาพบแพทย์เพื่อวางแผนการรักษาที่เหมาะสม เพื่อเพิ่มความสมบูรณ์ให้กับคำว่า ครอบครัวด้วย “ลูกน้อยน่ารักของคุณ”

นพ. ธีรยุทธ์ จงวุฒิเวศย์
แพทย์เฉพาะทางด้านการเจริญพันธุ์
ศูนย์เทคโนโลยีเพื่อการมีบุตร โรงพยาบาลพญาไท 2

“เด็กหลอดแก้ว” ความหวังของผู้ที่มีบุตรยาก!