อาการเวียนหัว มึนงง นับว่าเป็นอาการที่พบได้บ่อยมากขึ้นในปัจจุบัน ปัจจัยที่ก่อให้เกิดอาการเหล่านี้ก็มีหลากหลายและมีสาเหตุจากหลายโรคที่ซับซ้อน อาการเวียนหัวออกเป็น 2 ลักษณะคือ

อาการมึนเวียนศีรษะ (Dizziness) มีความหมายรวมตั้งแต่อาการมึนศีรษะไปจนถึงอาการวิงเวียนศีรษะ เวียนหัว ซึ่งเป็นอาการไม่เฉพาะเจาะจง เกิดได้จากโรคต่างๆ เช่น โรคทางระบบไหลเวียนเลือด โรคทางระบบประสาท ภาวะโลหิตจาง เป็นต้น
อาการเวียนหัว บ้านหมุน (Vertigo) หมายถึง เฉพาะอาการเวียนศีรษะแบบรู้สึกหมุนหรือโคลงเคลงเท่านั้น

หากผู้ป่วยมาด้วยอาการเวียนศีรษะ โรงพยาบาลต้องถามประวัติให้ชัดเจนว่าอาการที่ผู้ป่วยหมายถึงนั้นคืออะไร เพราะในผู้ป่วยบางรายอาจหมายความถึงอาการมึนศีรษะ (Dizziness) หรืออาจหมายถึงอาการหน้ามืดคล้ายจะเป็นลม แม้กระทั่งอาการปวดที่เกิดจากความเครียด ซึ่งทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการปวดรัด หนักรอบศีรษะก็อาจใช้คำว่าเวียนศีรษะได้เช่นกัน

ผู้ป่วยที่มีอาการมึนศีรษะมักจะมีอาการเวียนหัวเบาๆ หรือหนักมึน จะไม่มีความรู้สึกหมุน อาการมึนศีรษะนี้อาจเกิดจากหลายสาเหตุ เช่น การมีความดันตกในท่ายืน (Postural Hypotension) ผู้ป่วยที่มีอาการคล้ายจะเป็นลม (Near Syncope) ผู้ที่มีภาวะหายใจเร็วกว่าปกติ (Hyperventilation) ส่วนผู้สูงอายุที่มาด้วยอาการมึนศีรษะมักจะเกิดจากความผิดปกติของประสาทสัมผัสที่เกี่ยวข้องกับการทรงตัวหลายอย่างร่วมกันที่เรียกว่า Multiple Sensory Deficits ได้แก่ การมองเห็นลดลง ประสาทหูไม่ดี และความผิดปกติของการรับรู้อากัปกิริยา (Proprioception) ผู้ป่วยเหล่านี้มักจะมีอาการมึนศีรษะโดยเฉพาะเวลาเดิน หรือทรงตัว

อาการเวียนหัวบ้านหมุน หรือวิงเวียนศีรษะ (Vertigo) เป็นอาการที่เกิดขึ้นเนื่องจากกระบวนการรับรู้เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวของร่างกายผิดปกติไป อาจเป็นความรู้สึกว่าตัวเองมีการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติไป หรือรู้สึกว่าสิ่งแวดล้อมผิดปกติไปก็ได้ โดยทั่วไปผู้ป่วยมักจะบรรยายว่ามีการเห็นสิ่งรอบตัวเอียงหมุน หรือตัวเองหมุนไปรอบๆ ในบางครั้งจะมีความรู้สึกโคลงเคลงเหมือนอยู่ในเรือ มีอาการวิงเวียน และเห็นพื้นหรือเพดานหมุน หรือที่เราเรียกกันติดปากว่าอาการบ้านหมุน มักเป็นเพียงชั่ววูบเวลามีการเคลื่อนไหวศีรษะ (ก้ม-เงย หันซ้าย-ขวา) อาจมีอาการคลื่นไส้ อาเจียนร่วมด้วย เมื่อตั้งคอตรงหรือนอนนิ่งๆ จะรู้สึกดีขึ้น บางรายอาจมีอาการเดินเซ ตากระตุกร่วมด้วย หรืออาการวิงเวียนมากจนลุกนั่ง และเดินไม่ไหว

สาเหตุของอาการเวียนหัว

สาเหตุของความผิดปกตินี้ เกิดได้ตั้งแต่ความผิดปกติของระบบการทรงตัวส่วนปลาย (หูชั้นในและเส้นประสาทการทรงตัว) หรือระบบการทรงตัวในระบบประสาทส่วนกลาง

หินปูนในหูชั้นในเคลื่อน หรือเวียนศีรษะขณะเปลี่ยนท่า (Benign Paroxysmal Positioning Vertigo: BPPV) เป็นโรคที่ทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะบ้านหมุนที่พบได้บ่อยที่สุด โรคนี้เป็นโรคที่เกิดจากความเสื่อมของหูชั้นใน พบมากในผู้สูงอายุ อาการเฉพาะของโรคนี้คือเวียนศีรษะ บ้านหมุนที่เกิดขึ้นทันทีทันใดในขณะเปลี่ยนท่าทางของศีรษะ เช่น ระหว่างกำลังล้มตัวลงนอนหรือลุกจากที่นอน เงยหน้า ก้มหยิบของ เป็นต้น อาการมักจะเป็นระยะเวลาสั้นๆ เป็นแค่ช่วงวินาทีที่ขยับศีรษะ แล้วอาการจะค่อยๆ หายไป ผู้ป่วยโรคนี้จะไม่มีอาการหูอื้อ ไม่พบการสูญเสียการได้ยินหรือเสียงผิดปกติในหู (ยกเว้นในรายที่เป็นโรคหูอยู่ก่อนแล้ว) รวมถึงไม่มีอาการทางระบบประสาท เช่น แขนขาชาหรืออ่อนแรง
น้ำในหูชั้นในผิดปกติ หรือโรคน้ำในหูไม่เท่ากัน เป็นโรคที่เกิดจากความผิดปกติของหูชั้นใน โดยยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัด แต่พบว่าอาการของโรคเป็นผลจากความผิดปกติของน้ำที่อยู่ภายในหูชั้นใน ซึ่งทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการเวียนศีรษะแบบรู้สึกหมุนอย่างรุนแรง ร่วมกับมีอาการคลื่นไส้อาเจียน และสูญเสียสมดุลของร่างกาย ทำให้เซหรือล้มได้ง่าย อาการเวียนศีรษะที่เกิดจากโรคนี้อาจนานเป็นนาทีจนถึงหลายชั่วโมง ซึ่งในระหว่างที่เกิดอาการผู้ป่วยควรอยู่นิ่งๆ ไม่ขยับศีรษะ เพราะอาจทำให้มีอาการเวียนศีรษะเพิ่มขึ้นได้ นอกจากนี้ผู้ป่วยยังอาจมีการได้ยินลดลงและมีเสียงดังในหู บางครั้งอาจพบอาการหูอื้อได้ด้วย
สาเหตุอื่นๆ
- การอักเสบของหูชั้นใน (Labyrinthitis) เกิดจากการอักเสบจากเชื้อไวรัส ผู้ป่วยมักมีประวัติการเป็นหวัดหรือระบบทางเดินหายใจอักเสบนำมาก่อน ถ้าเชื้อไวรัสลามเข้าสู่หูชั้นในและเส้นประสาท จะทำให้เกิดการอักเสบ ทำให้ผู้ป่วยมีอาการเวียนศีรษะรุนแรงและเป็นอยู่หลายวัน ผู้ป่วยมักมีการได้ยินที่ปกติ แต่หากเป็นการอักเสบที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ซึ่งมักพบในผู้ป่วยที่มีประวัติโรคการอักเสบของหูชั้นกลาง โรคหูน้ำหนวก แล้วลุกลามเข้าสู่หูชั้นใน อาการมักรุนแรงมาก ผู้ป่วยมักมีอาการสูญเสียการได้ยินร่วมด้วย
- โรคเนื้องอกของประสาทการทรงตัวหรือเส้นประสาทการได้ยิน (Acoustic Neuroma) ผู้ป่วยจะมีอาการเวียนศีรษะร่วมกับการได้ยินลดลง บางรายอาจมีเสียงรบกวนในหู สำหรับรายที่มีเนื้องอกขนาดใหญ่และไม่ได้รับการรักษา ผู้ป่วยอาจมีอาการชาที่ใบหน้าซีกนั้น อัมพาตของใบหน้า เดินโซเซ หรืออาการทางสมองอื่นๆ เนื่องจากก้อนเนื้องอกไปกดทับเนื้อสมอง
- โรคเส้นประสาทการทรงตัวในหูอักเสบ (Vestibular Neuronitis) ทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะรุนแรงนานหลายวันจนถึงสัปดาห์ แต่ไม่ส่งผลต่อการได้ยิน ผู้ป่วยยังคงได้ยินเป็นปกติ
- กระดูกกะโหลกแตกหัก (Temporal Bone Fracture)
- เลือดไปเลี้ยงสมองไม่เพียงพอ (Vertebra-Basilar Insufficiency)

อาการอื่นที่พบได้จากการเวียนศีรษะ

คลื่นไส้ อาเจียน น้ำมูก น้ำตาไหล
หน้าซีด
ความดันสูงขึ้น
ปวดมึนศีรษะ

การรักษาอาการเวียนหัว บ้านหมุน

พยายามอย่านอนราบไปกับพื้น แต่ให้นอนหนุนศีรษะให้สูงขึ้นเล็กน้อย จะช่วยบรรเทาอาการเวียนหัวแบบบ้านหมุนได้ดีกว่า
เมื่อเริ่มมีอาการเวียนหัว บ้านหมุน ให้พยายามระมัดระวัง เคลื่อนไหวให้ช้าลง เพื่อป้องกันการหกล้ม
หลีกเลี่ยงท่าทางที่ทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะในระหว่างเกิดอาการ เช่น การหมุนหันศีรษะเร็วๆ การเปลี่ยนแปลงท่าทางอิริยาบถอย่างรวดเร็ว การก้มเงยคอหรือหันอย่างเต็มที่
ลดปริมาณหรืองดการสูบบุหรี่ ดื่มกาแฟ
หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นที่ทำให้เกิดอาการเวียนศีรษะ เช่น ความเครียด ความวิตกกังวล สารก่อภูมิแพ้ต่างๆ และการพักผ่อนไม่เพียงพอ
ไม่ควรอยู่ในสถานการณ์ที่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ เช่น การขับขี่ยานพาหนะในขณะยังมีอาการ การปีนป่ายที่สูง

หากมีอาการเหล่านี้ควรพบแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติม

คลื่นไส้หรืออาเจียนอาการเป็นมากขึ้น
มีภาวะขาดน้ำปานกลาง หรือรุนแรง
มีภาวะหมดสติ
อาการไม่ดีขึ้นใน 1 สัปดาห์
มีอาการบ่อย หรือรุนแรง

โดยแพทย์จะพิจารณารักษาตามสาเหตุที่ก่อให้เกิดอาการเวียนศีรษะบ้านหมุน ซึ่งแนวทางการรักษาจะแตกต่างกันไป โดยแพทย์จะพิจารณาแนวทางการรักษาที่เหมาะสมสำหรับผู้ป่วยแต่ละราย