เมื่อคนไข้มีปัญหาข้อไหล่เสื่อม กระดูกหัวไหล่แตกหักรุนแรง หรือหัวกระดูกข้อไหล่ขาดเลือด แล้วจำเป็นต้องได้รับการผ่าตัดเปลี่ยนข้อไหล่เทียม แพทย์จะทำการตรวจอย่างละเอียด เพื่อวางแผนและเลือกชนิดของข้อไหล่เทียมที่เหมาะสมให้กับคนไข้

การตรวจและประเมินก่อนผ่าตัด

แพทย์จะซักถามข้อมูลเกี่ยวกับโรคประจำตัวของคนไข้ ยาที่กินเป็นประจำ รวมถึงการใช้สารสเตียรอยด์และยาละลายลิ่มเลือด ในส่วนของข้อไหล่ก็จะถามถึงอาการปวด ไหล่ติด การใช้งานของข้อไหล่ในชีวิตประจำวัน
การตรวจร่างกาย แพทย์จะประเมินการเคลื่อนไหวของข้อไหล่ ความมั่นคง ความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อไหล่ และตรวจหาพยาธิสภาพของอวัยวะโดยรอบที่เกี่ยวข้อง
เอกซเรย์ จะช่วยบอกระดับความรุนแรงของการเสื่อม ซึ่งจะพบช่องว่างในข้อไหล่แคบลง, ผิวข้อขรุขระ, มีกระดูกงอก หรือมีกระดูกหลุดลอยในข้อ เป็นต้น
การตรวจอื่นๆ เช่น การตรวจเลือด เพื่อหาภาวะโรคข้ออักเสบ การติดเชื้อ รวมถึงตรวจหาความผิดปกติของโรคทางอายุรกรรมต่างๆ การส่งเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ MRI, CT Scan เพื่อดูสภาพของกระดูกและเนื้อเยื่อต่างๆ รอบข้อไหล่

หลังการตรวจและประเมินผลทั้งหมด แพทย์ก็จะอธิบายและปรึกษากับคนไข้ได้ว่า วิธีการรักษาใดจะเหมาะสมกับคนไข้ที่สุดในการลดอาการปวดไหล่ และเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของข้อไหล่

ชนิดของข้อไหล่เทียม

ข้อไหล่เทียมมีหลายชนิด ซึ่งจะเหมาะสมกับคนไข้แตกต่างกันไป ดังนั้นแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะสามารถอธิบายได้ว่ามีข้อเทียมประเภทใดบ้าง และแบบใดที่จะเหมาะสมกับคนไข้คนนั้นๆ มากที่สุด ด้วยเหตุผลใด

Conventional Total Shoulder Arthroplasty

เป็นการผ่าตัดเปลี่ยนผิวข้อไหล่ที่เสื่อมเสียหายทั้ง 2 ด้าน คือ ด้านหัวกระดูกและด้านเบ้า โดยด้านหัวกระดูกจะเป็นข้อเทียมที่มีลักษณะเป็นหัวโลหะ และมีด้ามที่จะเสียบเข้าไปในโพรงกระดูกต้นแขน โดยจะยึดด้วย ซีเมนต์ (Cement) หรือไม่ก็ได้ ส่วนด้านเบ้าจะเป็นวัสดุคล้ายพลาสติก ซึ่งจะยึดกับฐานเบ้าเดิมด้วยซีเมนต์

การเปลี่ยนข้อเทียมทั้ง 2 ด้านนี้ เป็นวิธีผ่าตัดที่ทำมากที่สุดและได้ผลดีในภาวะโรคข้อไหล่เสื่อมในผู้สูงอายุ นอกจากนี้ภาวะข้อไหล่เสื่อมจากโรคข้ออักเสบเรื้อรัง เช่น โรครูมาตอยด์ ก็ได้ผลดี

Hemiarthroplasty

เป็นการผ่าตัดเปลี่ยนผิวข้อเฉพาะด้านหัวกระดูก โดยใช้ข้อเทียมที่มีหัวโลหะและด้ามเสียบเข้าโพรงกระดูกต้นแขน เหมือนกับข้อเทียมของการผ่าตัด Conventional Total Shoulder Arthroplasty แต่จะไม่มีการเปลี่ยนส่วนของเบ้า มักจะใช้ในกรณีหัวกระดูกต้นแขนแตกหักรุนแรงจนไม่เหมาะกับการยึดด้วยโลหะ, ในกรณีข้อเสื่อมที่เบ้ายังดีอยู่ไม่จำเป็นต้องเปลี่ยนเบ้าเทียม, หรือกรณีข้อเสื่อมที่เบ้าเสียหายรุนแรง กระดูกฐานเบ้าเดิมทรุดจนไม่สามารถเปลี่ยนเบ้าเทียมได้ เป็นต้น

รายงานส่วนใหญ่พบว่า ในกรณีที่เป็นข้อไหล่เสื่อม Degenerative Osteoarthritisในผู้สูงอายุ การผ่าตัดแบบ Total Shoulder Arthroplasty จะสามารถลดอาการปวด และเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของข้อไหล่ได้ดีกว่าผ่าตัดแบบ Hemiarthroplasty

Surface Replacement Arthroplasty

เป็นการผ่าตัดเปลี่ยนเฉพาะผิวข้อของหัวกระดูกต้นแขนโดยไม่มีด้ามเสียบเข้าไปในโพรงกระดูกต้นแขน ซึ่งจะมีข้อเทียม 2 ประเภทย่อยคือ เปลี่ยนผิวข้อทั้งหมดของหัวกระดูก และเปลี่ยนเพียงบางส่วนของหัวกระดูก (Anatomic Focal Resurfacing)

การผ่าตัดเปลี่ยนเฉพาะผิวข้อของกระดูกนี้จะใช้ในกรณีที่หัวกระดูกเสียหายไม่มากนัก, กรณีที่ต้องการสงวนมวลกระดูกต้นแขน, ต้องการหลีกเลี่ยงความเสี่ยงของการใส่ด้ามและการหลวมบริเวณด้ามของข้อเทียม เป็นต้น ตัวอย่างเช่น ในกรณีคนไข้อายุน้อย ซึ่งมีความเป็นไปได้ที่ต้องผ่าตัดเปลี่ยนแก้ไขข้อ (Revision Surgery) ในอนาคต ก็จะสามารถทำผ่าตัดได้ดี เนื่องจากยังเหลือมวลกระดูกมากและไม่เคยใส่ด้ามข้อเทียมมาก่อน

อย่างไรก็แล้วแต่ ข้อเทียมประเภทนี้ไม่สามารถใช้ได้ในกรณีที่หัวกระดูกเสียหายมาก กระดูกพรุนมาก และกรณีหัวกระดูกหรือคอกระดูกแตกหัก (Acute Fracture of Humeral Head or Neck) หัวกระดูกหรือคอกระดูกแตกหักและไม่ติดตามธรรมชาติ (Non Union of Humeral Head or Neck Fracture)

Reverse Total Shoulder Arthroplasty

เป็นการผ่าตัดเปลี่ยนผิวข้อทั้งในส่วนหัวกระดูกและเบ้า แต่ลักษณะข้อเทียมจะแตกต่างกับ Conventional Total Shoulder Arthroplasty ตรงที่หัวข้อเทียมทรงกลมจะกลับไปยึดที่กระดูกเบ้าเดิม และเบ้าเทียมจะมายึดติดที่กระดูกต้นแขน จุดประสงค์เพื่อเพิ่มการได้เปรียบเชิงกลให้กล้ามเนื้อ Deltoid สามารถทำงานยกแขนขึ้นได้แทนกล้ามเนื้อ Rotator Cuff ที่ขาดเสียหายรุนแรงเรื้อรัง

ข้อเทียมประเภทนี้มักใช้ในข้อไหล่เสื่อมจากเอ็นหมุนรอบข้อไหล่ฉีกขาดรุนแรงเรื้อรัง Rotator Cuff Tear Arthropathy ในผู้ที่มีอายุมากกว่า 70 ปี มีอาการอ่อนแรง ยกแขนไม่ขึ้น (Pseudoparalysis) และเอ็นขึงด้านบนข้อไหล่เสียหายฉีกขาด (Incompetent Coracoacromial Arch) นอกจากนี้ยังมีที่ใช้เป็นการผ่าตัดแก้ไขหลังการผ่าตัดข้อไหล่ต่างๆที่ไม่ประสบผลสำเร็จ เช่น Failed Massive Rotator Cuff Repair, Failed Resection Arthroplasty, Failed Glenohumeral Arthrodesis เป็นต้น

น.อ.น.พ. ประชัน บัญชาศึก
ศูนย์กล้ามเนื้อ กระดูกและข้อ
โรงพยาบาลพญาไท 3

เมื่อต้องผ่าตัดเปลี่ยนข้อไหล่เทียม ควรเลือกชนิดไหนดี