หนทางหนึ่งที่จะช่วยหยุดการระบาดของโรคโควิด-19 นั่นคือการที่คนส่วนใหญ่จากทั่วโลกได้รับวัคซีน วันนี้เราจะพาไปรู้จักชนิดและความสำคัญของวัคซีนกัน

เทคโนโลยีการผลิตวัคซีน

วัคซีนโควิด-19 มีเทคโนโลยีการผลิตที่หลากหลาย ซึ่งแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มหลัก คือ

วัคซีนที่มีสารพันธุกรรม (DNA หรือ RNA) เป็นส่วนประกอบ วัคซีนกลุ่มนี้จะกระตุ้นการสร้างภูมิคุ้มกัน โดยสารพันธุกรรมของไวรัสจะเข้าไปในเซลล์ของผู้รับวัคซีนเพื่อถอดรหัสพันธุกรรม วัคซีนกลุ่มนี้ประกอบไปด้วย live attenuated virus vaccine, recombinant virus vector vaccine, RNA based vaccine และ DNA based vaccine
วัคซีนที่ไม่ต้องอาศัยพาหะในการสร้างภูมิคุ้มกัน เนื่องจากผลิตจากเชื้อไวรัสที่ตายแล้วหรือโปรตีนของเชื้อไวรัสในรูปแบบต่างๆ ซึ่งสามารถกระตุ้นการสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกายโดยไม่ผ่านเซลล์ของผู้รับวัคซีน ประกอบไปด้วย recombinant protein subunit vaccine, virus like particle vaccine, synthetic peptides vaccine, inactivated virus vaccine และเนื่องด้วยเทคโนโลยีการผลิตที่แตกต่างกันทำให้วัคซีนมีข้อดีและข้อจำกัดที่ต่างกัน

วัคซีนโควิด-19 ที่มีในประเทศไทย

ปัจจุบัน (ณ เดือน เมษายน 2564) ในประเทศไทยมีวัคซีนที่นำเข้ามา 2 ชนิดคือ

COVID-19 Vaccine AstraZeneca (recombinant virus vector vaccine) ซึ่งเป็นวัคซีนแบบใช้ไวรัสอื่นเป็นพาหะ โดยบริษัท Oxford–AstraZeneca ประเทศอังกฤษ การฉีดจะฉีดเข้ากล้ามเนื้อครั้งละ 0.5 มิลลิลิตร ฉีดทั้งหมด 2 เข็ม ห่างกันประมาณ 4-12 สัปดาห์ ควรให้ในผู้ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป และตามที่มีการศึกษาในผู้สูงอายุเกิน 65 ปี พบว่ามีประสิทธิภาพในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันได้ดี องค์การอนามัยโลกและไทยจึงรับรองให้ใช้ในผู้สูงอายุ ประสิทธิภาพโดยรวม ป้องกันการติดเชื้อแบบมีอาการ ร้อยละ 70.4 การป้องกันโรคโควิด-19 ที่่มีอาการรุุนแรง ร้อยละ 100
CoronaVac หรือ Sinovac COVID-19 vaccine (Inactivated Vaccine) วัคซีนเชื้อตาย โดยบริษัท Sinovac สาธารณรัฐประชาชนจีน การฉีด จะฉีดเข้ากล้ามเนื้อครั้งละ 0.5 มิลลิลิตร ฉีดทั้งหมด 2 เข็ม ห่างกันประมาณ 2-4 สัปดาห์ กำหนดให้ในผู้ที่มีอายุ 18-59 ตามที่มีการศึกษาในผู้ที่อายุเกินกว่า 60 ปี พบว่ามีประสิทธิภาพในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันหลังฉีดวัคซีนสูงพอๆ กับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า และมีผลข้างเคียงไม่ต่างกัน ประสิทธิภาพป้องกันการติดเชื้อแบบมีอาการ โดยรวมจากการวิเคราะห์ข้อมูลเบื้้องต้นในการศึกษาแต่ละประเทศ อินโดนีเซีย ร้อยละ 65.3 ตุรกี ร้อยละ 91.25 บราซิล ร้อยละ 77.9 ประสิทธิภาพโดยรวมร้อยละ 100 การป้องกันโรคโควิด-19 ที่่มีอาการรุุนแรง ร้อยละ 100 ทั้งนี้ การฉีดวัคซีนไม่อาจป้องกันการติดเชื้อได้ทั้งหมด แต่สามารถช่วยลดความรุนแรงโรคและลดอัตราการเสียชีวิตลงได้

ใครบ้างควรได้รับวัคซีน

ประชาชนทุกคนควรได้รับวัคซีนโควิด-19 แต่ในขณะที่วัคซีนยังมีจำนวนจำกัด กรมควบคุมโรคกระทรวงสาธารณสุข จึงได้กำหนดให้วัคซีนในบุคคลกลุ่มเสี่ยงก่อน ได้แก่

บุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขด่านหน้าทั้งภาครัฐและเอกชน
ผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น โรคทางเดินหายใจเรื้อรัง โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคไตวายเรื้อรังระยะ 5 โรคหลอดเลือดสมอง โรคเบาหวาน

โรคมะเร็งทุกชนิดที่อยู่ระหว่างการรักษาด้วยเคมีบำบัด รังสีบำบัด และภูมิคุ้มกันบำบัด

ผู้ที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป
เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมโรคโควิด-19 เช่น อสม./อสต. ทหาร ตำรวจ จะต้องคัดกรองผู้ที่เข้ามาจากต่างประเทศและในพื้นที่ที่มีการระบาด

ข้อห้ามและข้อควรระวังก่อนฉีดวัคซีน

ผู้ที่เคยมีประวัติแพ้สารที่เป็นส่วนประกอบของวัคซีน
ผู้ที่มีไข้ หรือเจ็บป่วยควรเลื่อนการฉีดวัคซีนออกไปก่อน

การเตรียมความพร้อมก่อนรับวัคซีน

ผู้รับวัคซีนเตรียมความพร้อมทั้งด้านร่างกาย ด้านจิตใจ ผ่อนคลาย เพื่อลดอาการไม่พึงประสงค์จากการฉีดวัคซีน หากมีข้อสงสัยให้สอบถามข้อมูลจากเจ้าหน้าที่
ควรดื่มน้ำให้เพียงพอ เลี่ยงการดื่มชา กาแฟ

ผลข้างเคียงหลังฉีดวัคซีน

อาการทั่วไปที่เกิดได้บ่อย อาทิ อาการปวด บวม คัน แดงบริเวณที่ฉีด อาการอื่นๆ อาจพบ เช่น อ่อนเพลีย คลื่นไส้ อาเจียน ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดหัว หรือมีไข้ ส่วนมากอาการไม่รุนแรงและหายได้เองภายใน 1-2 วัน ซึ่งหากมีอาการเล็กน้อย เช่น มีไข้ ปวดหัว สามารถรับประทานยาพาราเซตามอลเพื่อบรรเทาอาการได้

อาการรุนแรงที่พบได้น้อย เช่น ไข้สูง หนาวสั่น ปวดศีรษะรุนแรง มีผื่นขึ้นทั้งตัว หน้าบวม คอบวม หายใจลำบาก ใจสั่น วิงเวียนหรืออ่อนแรง หรือมีอาการแขนขาอ่อนแรง เป็นต้น โดยอาการเกือบทั้งหมดจะดีขึ้นและหายเป็นปกติในเวลาอันสั้น ซึ่งหากมีอาการรุนแรง ให้มาพบแพทย์โดยทันที

การปฎิบัติตัวหลังฉีดวัคซีน

หลังการฉีดวัคซีนผู้รับบริการจะต้องอยู่เฝ้าสังเกตอาการที่สถานพยาบาลอย่างน้อย 30 นาที โดยให้สังเกตอาการข้างเคียงที่อาจจะเกิดขึ้น และให้แจ้งอาการเหล่านั้นแก่แพทย์หรือพยาบาลที่ดูแล
ควรสังเกตอาการต่อที่บ้าน หากมีอาการข้างเคียง ควรปรึกษาแพทย์หรือสถานพยาบาลที่เข้าไปรับบริการ
ควรรับวัคซีนตามกำหนด และเก็บบันทึกการรับวัคซีนไว้เพื่อเป็นหลักฐาน

อ้างอิงข้อมูลจาก : กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. แนวทางการให้วัคซีนโควิด-19 ในสถานการณ์การระบาดปี 64 ของประเทศไทย. กุมภาพันธ์ 2564

พญ. เรณุกา จรัสพงศ์พิสุทธิ์
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านกุมารเวชศาสตร์ประสาทวิทยา
ศูนย์สุขภาพเด็กและวัยรุ่น โรงพยาบาลพญาไท 2

วัคซีนโควิด-19 จำเป็นอย่างไร