การตรวจคัดกรองสุขภาพเป็นกระบวนการส่งเสริมสุขภาพ เพื่อการป้องกันโรค และการค้นหาความผิดปกติต่างๆ ของร่างกายในระยะเริ่มต้น ทั้งนี้การให้คำแนะนำในการปฎิติตัว หรือการรักษาตั้งแต่ระยะเริ่มต้นของโรคจะทำให้การรักษาได้ผลดีกว่าพบโรคในระยะลุกลาม ทั้งยังช่วยลดโอกาสการเกิดอาการแทรกซ้อนต่างๆ ที่มักเกิดขึ้นหากไม่ได้รับการรักษาที่รวดเร็วและเหมาะสม

ปัจจุบันหน่วยงานต่างๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน ได้จัดให้มีการตรวจสุขภาพประจำปีเพื่อคัดกรองโรค ส่งเสริมให้คนในองค์กรทราบถึงภาวะสุขภาพของตนเอง มีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมเพื่อป้องกันการเกิดโรค แต่ก็มีประชาชนบางส่วนที่ไม่เคยได้รับการตรวจสุขภาพประจำปีหรือตรวจสุขภาพใดๆ เลย

จากการสำรวจของสำนักงานสำรวจสุขภาพของประชาชนไทยในปี 2557 พบว่า สัดส่วนของผู้ที่ไม่ทราบว่าตนเองเป็นเบาหวาน เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 31.2 ในปี 2552 เป็นร้อยละ 43.1 ในปี 2557 นอกจากนี้ ในจำนวนผู้ที่เป็นความดันโลหิตสูงร้อยละ 54.2 ในผู้ชาย และร้อยละ 35.2 ในผู้หญิง ไม่เคยได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นความดันโลหิตสูงมาก่อน

แนวทางการตรวจสุขภาพของราชวิทยาลัยอายุรแพทย์แห่งประเทศไทย

ราชวิทยาลัยอายุรแพทย์แห่งประเทศไทย ได้เสนอแนวทางการตรวจสุขภาพสำหรับผู้ใหญ่ว่า… ควรทำให้ครอบคลุม 3 ประเด็นหลัก คือ

การสัมภาษณ์ประวัติ และการตรวจร่างกาย แพทย์ควรซักประวัติทั่วไป เช่น อายุ เพศ เชื้อชาติ ลักษณะงานที่ทำ โรคประจำตัว ประวัติการเจ็บป่วยของคนในครอบครัว พฤติกรรมการบริโภค การใช้ยาและสารเสพติด การออกกำลังกาย และพฤติกรรมทางเพศ ส่วนการตรวจร่างกายประกอบด้วย การชั่งน้ำหนัก วัดส่วนสูง วัดรอบเอว วัดความดันโลหิต ชีพจร และการตรวจตา การตรวจเต้านมในสตรี การตรวจทางทวารหนัก
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น การตรวจเม็ดเลือด การตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด ตรวจระดับไขมันในเลือด ตรวจการทำงานของตับ ไต ตรวจปัสสาวะ
การให้คำปรึกษาแนะนำ หลังการตรวจ ควรต้องมีการประเมินและสรุปผลการตรวจโดยแพทย์ เพื่อให้คำแนะนำในการปฏิบัติตัว และการติดตามผลในครั้งต่อไป

ประโยชน์ของการตรวจสุขภาพประจำปี มีมากกว่าที่คิด

การตรวจสุขภาพ เป็นการค้นหาโรคที่อาจมีซ่อนอยู่แม้ไม่ปรากฏอาการ เช่น ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง มะเร็งระยะแรก การติดเชื้อเอชไอวี โรคเหล่านี้จะมีอาการเมื่อเป็นมากหรือเป็นมานานแล้วโดยไม่ได้รับการดูแลรักษาที่เหมาะสม การตรวจพบเร็วจะทำให้การรักษาทำได้ง่ายกว่า อีกทั้งสามารถให้การรักษาเพื่อป้องกันโรคแทรกซ้อนในระยะยาวได้ด้วย ซึ่งโรคหลายอย่าง หากไม่ได้รับการรักษาก็มักจะเกิดโรคแทรกซ้อนตามมาได้ เช่น

โรคที่ไม่มีอาการ แต่ทำให้เกิดโรคแทรกได้ในระยะยาว	โรคแทรกซ้อน
เบาหวาน	ภาวะช็อกน้ำตาล เลือดเป็นกรด หลอดเลือดและเส้นประสาทเสีย ไตวาย ติดเชื้อง่าย
ความดันโลหิตสูง	หลอดเลือดสมองแตก หัวใจโต หลอดเลือดโป่งหรือฉีกขาด ไตวาย
ติดเชื้อเอชไอวี	ติดเชื้อรา แบคทีเรีย ไวรัสที่ระบบต่างๆของร่างกาย โรคมะเร็ง
ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ	ตับแข็ง มะเร็งตับ
มะเร็งระยะเริ่มต้น	มะเร็งระยะแพร่กระจาย
ไขมันในเลือดสูง	หลอดเลือดหัวใจตีบ หลอดเลือดสมองตีบ ตับอ่อนอักเสบ
น้ำหนักเกิน/โรคอ้วน	เบาหวาน โรคหัวใจ โรคมะเร็ง
ไขมันเกาะตับ	ตับอักเสบเรื้อรัง ตับแข็ง มะเร็งตับ
นิ่วในถุงน้ำดี	ถุงน้ำดีอักเสบ ตับอ่อนอักเสบ

และเมื่อได้รับการตรวจคัดกรองโรค ผู้เข้ารับการตรวจก็ควรจะได้รับการรักษา หรือให้คำแนะนำเมื่อพบว่ามีความเสี่ยงที่จะเกิดโรค เช่น

การตรวจพบว่าน้ำตาลในเลือดสูงเกินค่าปกติ ควรได้รับคำแนะนำในการป้องกันไม่ให้เกิดโรคเบาหวาน
ผู้ที่มีน้ำหนักตัวเกิน ควรได้รับคำแนะนำเรื่องการควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย
ผู้ที่มีประวัติโรคหัวใจในครอบครัว โรคมะเร็งทางเดินอาหารในครอบครัว ควรได้รับคำแนะนำในการปฏิบัติตัว และการตรวจเพิ่มเติมเนื่องจากเป็นกลุ่มเสี่ยง

กรณีผู้เข้ารับการตรวจสุขภาพประจำปีมีโรคประจำตัวที่ทำให้ภูมิคุ้มกันต่ำ เกิดการติดเชื้อได้ง่าย จะจัดว่าเป็นกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้ติดเชื้อเอชไอวี เป็นเบาหวาน ไตวาย โรคตับ ผู้ที่ไม่มีม้ามหรือตัดม้าม รวมทั้งกลุ่มผู้สูงอายุ ควรได้รับคำแนะนำในการฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่จำเป็น

นพ. พัทธยา เรียงจันทร์
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคติดเชื้อ
ศูนย์อายุรกรรม โรงพยาบาลพญาไท นวมินทร์

ตรวจคัดกรองสุขภาพ เรื่องสำคัญ...จากคำแนะนำของแพทย์