ภาวะหัวใจล้มเหลว หรือที่ใครหลายคนคุ้นชินกันดีกับคำว่า “หัวใจวาย” นั้น เป็นอาการที่เราอาจจะมองว่าเป็นเรื่องที่ไกลตัว โดยไม่รู้เลยว่า ในความเป็นจริงแล้ว ทุกเพศ ทุกวัย ล้วนมีความเสี่ยงต่อภาวะนี้ทั้งสิ้น เช่นในช่วงต้นปีที่ผ่านมาเรามักจะเห็นข่าวการจากไปของบุคคลที่มีชื่อเสียงด้วยอาการหัวใจล้มเหลวทั้งที่อายุยังไม่มากอยู่บ่อยครั้ง แต่ก่อนที่จะพูดถึงเรื่องภาวะหัวใจล้มเหลว เรามาทำความรู้จักกับหัวใจกันก่อน

อวัยวะในการทำหน้าที่สำคัญ “ หัวใจ ”

หัวใจเราเป็นอวัยวะในการทำหน้าที่สำคัญ หลัก ๆ คือ รับเลือดจากส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย ส่งไปรับออกซิเจนที่ปอด ก่อนจะรับเลือดจากออกซิเจนที่ปอดส่งกลับมาที่หัวใจ และส่งเลือดด้วยการบีบตัวนำเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ในร่างกาย ดังนั้นภาวะหัวใจล้มเหลวจึงเป็นภาวะที่หัวใจไม่สามารถทำหน้าที่รับและส่งเลือดได้ อาจจะเริ่มจากรับไม่ได้ และตามมาด้วยการส่งไม่ได้ ซึ่งเหตุการณ์แบบนี้เกิดมาจากการที่กล้ามเนื้อหัวใจไม่สามารถทำหน้าที่นี้ได้

ประเภทของภาวะหัวใจล้มเหลว

ภาวะหัวใจล้มเหลว แบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ รับไม่ได้ และ ส่งไม่ได้ ดังนี้

รับไม่ได้ คือ รับเลือดจากส่วนต่าง ๆ ของร่างกายไม่ได้ เนื่องจากหัวใจต้องบีบและคลาย แต่ผู้ป่วยส่วนใหญ่ในระยะเริ่มต้นนั้นหัวใจไม่สามารถคลายตัวได้ นั่นคือ จะไม่สามารถนำเลือดกลับมาเลี้ยงหัวใจได้
ส่งไม่ได้ คือ หัวใจมีการบีบตัวไม่ได้ตามความต้องการของร่างกาย ทำให้ไม่สามารถนำเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้

สาเหตุของการเกิดภาวะหัวใจล้มเหลว

หัวใจล้มเหลว คือ ภาวะใด ๆ ก็ตามที่ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจทำหน้าที่ไม่ได้ ซึ่งมีสาเหตุที่มักพบได้บ่อยครั้งอยู่ 3 สาเหตุ ดังนี้

หลอดเลือดที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจเกิดการอุดตัน ขาดเลือดเฉียบพลัน เลยทำให้กล้ามเนื้อหัวใจไม่สามารถทำหน้าที่ได้
ความดันโลหิตสูง ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจบีบตัวผิดปกติ ทำให้กล้ามเนื้อหัวใจหนาตัวขึ้น เมื่อทิ้งระยะเวลาไปนาน ๆ จะทำให้กล้ามเนื้อมีการยืดขยายในที่สุดส่งผลให้การบีบตัวไม่ดี
ส่วนประกอบหนึ่งของหัวใจอย่างลิ้นหัวใจมีการตีบหรืออุดตัน จะทำให้หัวใจมีการบีบเลือดออกไปข้างนอกได้ไม่ดี หรือว่าไม่มีการไหลย้อนกลับของหลอดเลือด ส่งผลให้เกิดภาวะหัวใจล้มเหลวได้

นอกจากนี้ยังมีสาเหตุอื่น ๆ ที่เป็นปัจจัยเพิ่มเติม เช่น โรคเบาหวาน น้ำหนักเกิน สูบบุหรี่ การออกกำลังกายไม่เหมาะสม รวมไปถึงปัจจัยด้านกรรมพันธ์ุ เป็นต้น

ใครบ้างเสี่ยงกับภาวะหัวใจล้มเหลว

โรคหัวใจวาย หรือหัวใจล้มเหลวนั้น สามารถเกิดได้ในทุกกลุ่มอายุ ขึ้นอยู่กับว่าสาเหตุนั้นมาจากอะไร ถ้าเป็นอายุน้อยๆ ส่วนใหญ่จะเกิดจากปัจจัยทางด้านกรรมพันธุ์ เช่น มีลิ้นหัวใจที่ผิดปกติมาตั้งแต่กำเนิด แต่ไม่เคยแสดงอาการออกมาให้เห็น เมื่อไหร่ก็ตามที่มีสิ่งกระตุ้น เช่น เกิดการอักเสบ ติดเชื้อ ทำให้ลิ้นหัวใจอักเสบ ลิ้นหัวใจทำหน้าที่ได้ไม่ดี ก็จะส่งผลให้เกิดอาการหัวใจวาย หรือหัวใจล้มเหลวได้

หรือในบางคนมีกล้ามเนื้อหัวใจหนากว่าปกติ ซึ่งเป็นปัจจัยด้านพันธุกรรมมาตั้งแต่เด็ก และมีปัจจัยอย่างอื่นจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตประจำวันมาเป็นตัวกระตุ้น เกิดภาวะที่ทำให้หัวใจทำหน้าที่เพิ่มขึ้น เช่น ติดเชื้อ ออกกำลังกายหนัก หักโหมมากจนเกินไป กินเค็ม มีความดันขึ้นสูง จะเป็นภาวะที่พบได้ในกลุ่มที่อายุน้อย

แต่ในกลุ่มอายุมาก ๆ ส่วนใหญ่ก็จะมีปัจจัยรวมโรคร่วมด้วย เช่น โรคความดัน ไขมัน เบาหวาน ซึ่งในผู้ที่เป็นโรคหัวใจส่วนใหญ่ในระยะแรกจะไม่มีอาการ จะเริ่มมีอาการเมื่อเป็นหนักขึ้นเรื่อย ๆ นั่นคือกระบวนการของโรคหัวใจที่จะเกิดขึ้นอย่างช้า ๆ

ไม่แสดงอาการให้เห็นเพราะหัวใจจะมีการพยายามปรับตัวเพื่อให้ร่างกายสบายและเป็นปกติที่สุด จึงไม่มีอาการ ดังนั้น เมื่อไม่เห็นมีอาการ อย่าคิดว่าไม่เป็นอะไร ผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยง เช่น ปัจจัยทางด้านกรรมพันธุ์ ควรหมั่นเช็กสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ

ต้องดูแลตัวเองอย่างไร จึงจะห่างไกลภาวะหัวใจล้มเหลว

กลุ่มที่มีปัจจัยเสี่ยงเช่น มีคนในครอบครัวเป็นโรคหัวใจ มีน้ำหนักตัวมาก ไม่ค่อยออกกำลังกาย มีความดันสูง มีไขมันสูง ควรตรวจเช็กสุขภาพ ซึ่งโดยส่วนใหญ่ถ้าหากว่ามีอายุเกิน 35 ปี จะแนะนำให้ตรวจเช็กหัวใจเบื้องต้นไปก่อน ถึงแม้จะไม่มีอาการอะไรเลยก็ตาม ด้วยการเจาะเลือดเพื่อดู ความดัน เบาหวาน ไขมัน เอกซเรย์ปอด และดูความผิดปกติของหัวใจด้วยการตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ รวมไปถึงการตรวจด้วยการเดินสายพานเพื่อตรวจเช็กภาวะของหัวใจ และควรมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตประจำวันเพื่อแก้ไขปัจจัยเสี่ยงข้างต้น ป้องกันให้ไม่เกิดโรคหัวใจในลำดับถัดไป
กลุ่มที่มีความผิดปกติของหัวใจตั้งแต่กำเนิดต้องดูว่าเป็นความผิดปกติในรูปแบบไหน เช่น ลิ้นหัวใจหย่อน ลิ้นหัวใจรั่วไม่เยอะมาก ไม่มีอาการ สามารถใช้ชีวิตได้ปกติ ควรมาตรวจปีละครั้ง แต่ถ้ามีความผิดปกติมาก กระทบการใช้ชีวิตประจำวันก็ควรมาพบแพทย์บ่อยขึ้นตามความเห็นของแพทย์ว่าอาการอยู่ในระดับรุนแรงขนาดไหน ซึ่งสามารถแบ่งกลุ่มของผู้ที่มีความผิดปกติของหัวใจตั้งแต่กำเนิดได้ 2 ประเภท

หัวใจผิดปกติมาตั้งแต่กำเนิด ได้รับการผ่าตัดแก้ไขจนเหมือนปกติแล้ว ควรมาตรวจเช็กสุขภาพและหัวใจอีกครั้งหลังจากอายุเกิน 35 ปี
หัวใจผิดปกติมาตั้งแต่กำเนิด ได้รับการผ่าตัดแก้ไขแล้วแต่ยังคงมีร่องรอยเหลืออยู่ ควรมีการติดตามอาการเป็นระยะตามร่องรอยที่คุณหมอตรวจพบ อย่างสม่ำเสมอ เพื่อไม่ให้กลับมาเป็นอีกครั้ง

อาการเข้าข่ายเสี่ยงภาวะหัวใจล้มเหลว ภาวะเสี่ยงหัวใจล้มเหลวสังเกตอาการได้แบ่งระยะเป็น 4 ระดับ

ไม่มีอาการเลย ส่วนมากจะอยู่ในกลุ่มคนที่มีความเสี่ยง
มีอาการในเวลาที่ทำกิจกรรมออกแรงเยอะ เช่น ออกกำลังเยอะ
มีอาการในขณะทำกิจวัตประจำวันเป็นปกติ เช่น กินข้าว อาบน้ำ แปรงฟัน
มีอาการขณะนอนเฉย ๆ จนนำไปสู่มีภาวะหัวใจวาย หรือหัวใจล้มเหลว

โดยอาการที่จะสังเกตได้อย่างชัดเจนนั้น ระยะเริ่มแรกจะเดินเหมือนคนที่ไม่ค่อยมีแรง เนื่องจากหัวใจบีบตัวนำเลือดไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ในร่างกายไม่เพียงพอ มีอาการเหนื่อยง่าย เวลาที่ออกกำลังกาย หรือทำกิจกรรมที่ต้องใช้แรงหนักมาก มีอาการขาบวม เท้าบวม นอนราบไม่ได้ น้ำท่วมปอด ในบางคนมีอาการบวมน้ำที่ท้อง ทำให้แน่นท้อง เบื่ออาหาร

ดังนั้น ถ้าหากมีอาการที่แตกต่างไปจากชีวิตประจำวันโดยปกติควรมาตรวจก่อนเพื่อให้สามารถระบุได้ว่ามีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคหัวใจหรือไม่ ซึ่งถ้ามาตรวจพบตั้งแต่ในระยะแรก ๆ ในบางกรณีอาจไม่ต้องพึ่งยารักษาเพียงแค่ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมก็ทำให้อาการดีขึ้นได้ ผลการรักษาจะดีกว่ามาตรวจพบตอนที่เป็นมากขึ้นแล้ว และปล่อยทิ้งไว้นาน ๆ

ถึงแม้ว่าในปัจจุบันจะมีนวัตกรรมการผ่าตัดที่หลากหลายวิธี รวมถึงการให้ยาเพื่อช่วยรักษา แต่ผลจากการรักษานั้นทำให้คุณภาพชีวิตไม่ได้ดีเหมือนก่อนที่มีอาการ การป้องกันตนเองให้ห่างไกลจากความเสี่ยงนี้จึงเป็นหนทางที่ดีกว่าการรักษา

ดังนั้น เราควรตรวจเช็กสุขภาพและหัวใจอยู่เสมอ เพื่อป้องกันตนเองก่อนที่จะเกิดโรค เพราะโรคนี้จะไม่แสดงอาการในตอนต้น ถ้าตรวจพบความผิดปกติเพียงเล็กน้อยในช่วงระยะแรก ก็สามารถที่จะปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิตประจำวัน ดูแลสุขภาพของตนเองให้แข็งแรง เพื่อห่างไกลโรค และใช้ชีวิตได้อย่างมีความสุขตามที่ต้องการ

พญ. ปาริฉัตร การปลื้มจิตต์
อายุรแพทย์โรคหัวใจ
ศูนย์หัวใจ รพ.พญาไท 2

ภาวะหัวใจล้มเหลว...ภัยเงียบที่ไม่เลือกวัย