เมื่อพูดถึง “ผ่าตัด” สิ่งแรกที่ทุกคนคิดถึงคืออะไร? “เจ็บ”… “เป็นแผล”… “ไม่เอาดีกว่า” ที่จริงหมอก็กลัวเจ็บไม่น้อยไปกว่าคนไข้คนไหนๆ โชคดีที่ปัจจุบัน…การ “ผ่าตัด” ไม่จำเป็นต้อง “ทนเจ็บ” อย่างที่คิดอีกต่อไป

ศูนย์ศัลยกรรม โรงพยาบาลพญาไท 3 ตอบโจทย์ความรู้สึกที่แท้จริงของผู้ป่วย ให้คุณหมดกังวลกับปัญหา “ไม่อยากผ่าตัด เพราะกลัว เจ็บ ปวด หลังผ่าตัด” ผศ.นพ.ธัญเดช นิมมานวุฒิพงษ์ แพทย์ที่ปรึกษาศูนย์ศัลยกรรมเทคโนโลยีชั้นสูง ASIT โรงพยาบาลพญาไท 3 มาร่วมไขความลับกับทุกประเด็นเรื่องปวดๆ หลังผ่าตัด

ทำไมคนเราต้องเจ็บหลังผ่าตัด.?

เพราะระบบประสาทรับความรู้สึกเป็นสิ่งที่ธรรมชาติสร้างให้สิ่งมีชีวิตทุกชนิด เพื่อให้รับรู้ เตือนภัยให้หลีกหนีจากภัยที่เกิดขึ้นกับตัว หรือเมื่อเกิดภัยขึ้นแล้ว..ก็ให้รู้จักหลบเลี่ยง ซ่อนตัว หยุดการเคลื่อนไหว ไม่ซ้ำเติมการบาดเจ็บให้มากขึ้น พร้อมกับเรียนรู้ที่จะหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่เคยทำให้เจ็บในอนาคต อย่างไรก็ดี โดยธรรมชาติแล้วถ้าการบาดเจ็บรุนแรงเกินกว่าที่จะฟื้นตัวได้ ร่างกายทนพิษบาดแผลไม่ไหวก็จะเสียชีวิต

การผ่าตัด คือ การที่หมอทำให้เกิดการบาดเจ็บกับคนไข้..?

ใช่ครับ การผ่าตัดเป็นการบาดเจ็บที่หมอเป็นคนทำเพื่อการรักษาโรค แต่เป็นบาดแผลที่ทำด้วยการวางแผนอย่างระมัดระวัง เพื่อให้เกิดความเสียหายน้อยที่สุด การผ่าตัดใหญ่รักษาหลายต่อหลายโรคในปัจจุบันแม้จะวางแผนการผ่าตัดอย่างดี ก็นับเป็นการบาดเจ็บที่รุนแรงเกินกว่าที่ร่างกายจะดูและรักษาตัวเองให้รอดชีวิตได้โดยไม่มีการบริบาลทางการแพทย์ที่ดีหลังการผ่าตัด โดยเฉพาะการ “ระงับความเจ็บปวด” ที่ดีพอ

ไม่มีทางเลี่ยงหรือลดความเจ็บปวดเลยหรือ..?

มีทางเลี่ยงซิครับ เป็นโจทย์ใหญ่ทางการแพทย์มานาน นับตั้งแต่มีแพทย์มาเลยทีเดียว โจทย์ที่สำคัญที่สุดที่เปลี่ยนโฉมหน้าการผ่าตัด ก็คือ…

“ทำยังไงผู้ป่วยถึงจะทนปวด หรือ ไม่ต้องปวดไปได้ตลอดการผ่าตัด” เริ่มต้นมาตั้งแต่สมัยโบราณ ในการรบ ลำพังแผลจากถูกอาวุธในการรบก็หนักหนาอยู่แล้ว ถ้าจะต้องตัดแขนขาที่บาดเจ็บติดเชื้ออาจถึงชีวิตได้ จึงมีการค้นพบ “การดมยาสลบ” ทำให้หมอผ่าตัด ใช้เวลาทำผ่าตัดได้อย่างประณีต ซับซ้อนมากขึ้นๆ โดยผู้ป่วยไม่รู้สึกเจ็บตลอดการผ่าตัด ทำให้เราสามารถรักษาโรคยากๆ ในส่วนลึกที่สุดของร่างกายได้
“ทำยังไงให้เกิดการบาดเจ็บน้อยที่สุด” วิวัฒนาการทางวิศวกรรมทางการแพทย์ ทำให้สามารถทำการผ่าตัดโดยใช้เครื่องมือและกล้องขนาดเล็ก ผ่านแผลขนาดเล็ก หรือที่รู้จักกันในนาม “การผ่าตัดผ่านกล้อง” ซึ่งนับวันก็แทนที่การผ่าตัดแผลใหญ่แบบเดิมได้มากขึ้นทุกที

แล้วหลังจากฟื้นจากยาสลบ…ความเจ็บปวดก็จะกลับมาอีก?

ถูกต้องแล้วครับ พอฟื้นจากยาสลบ แม้แผลจะได้รับการเย็บซ่อมอย่างเรียบร้อย แต่ระบบประสาทรับความรู้สึก “เจ็บ” ก็จะทำหน้าที่ตามธรรมชาติทันที

แต่ด้วยความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์การแพทย์ในศตวรรษที่ผ่านมา ทำให้มีการค้นพบสำคัญๆในการลดอาการเจ็บ-ปวดหลายต่อหลายเทคนิค ในปัจจุบันเราคาดการณ์และวางแผนที่จะป้องกันไม่ให้ผู้ป่วยเจ็บปวดโดยไม่จำเป็นได้ตั้งแต่ ก่อน ระหว่าง และหลังการผ่าตัดด้วยยาและเทคนิคต่างๆ เช่น การฉีดยาชา, การบล็อกหลัง ที่ทำให้ความเจ็บปวดแผลผ่าตัดขนาดใหญ่ลดลงอย่างมาก หรือการใช้เครื่องควบคุมการฉีดยาระงับปวดหลังการผ่าตัด หรือ “PCA” คือผู้ป่วยสามารถกดปุ่มให้เครื่องฉีดยาลดอาการปวดได้ตามต้องการ..แทนที่การ “ขอยาแก้ปวด” เมื่อปวดจนทนไม่ไหว

ตารางการเปรียบเทียบ..เมื่อวิวัฒนาการทางการแพทย์ช่วยลดความเจ็บปวดได้

สถานการณ์	การบาดเจ็บจากภยันตรายตามธรรมชาติ	การบาดเจ็บจากการผ่าตัดที่มีการวางแผนเป็นอย่างดี
ก่อนเกิดเหตุ	การบาดเจ็บไม่มีการวางแผนล่วงหน้าคาดการไม่ได้ ทั้งรูปแบบและสิ่งแวดล้อม	มีการวางแผน รู้ว่าจะผ่าอะไร ตรงไหน อย่างไร เลือกใช้เทคนิคที่บาดแผลน้อยที่สุด
การเตรียมการล่วงหน้า	อุบัติเหตุเกิดขึ้นได้ทุกเวลาแม้ไม่อยากให้เกิดก็เกิดได้	ให้ยาให้ผ่อนคลายก่อนการผ่าตัด ให้ยาปฏิชีวนะป้องกันความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ ให้ยาแก้ปวดแบบป้องกันล่วงหน้า เลือกใช้เทคนิคปิดกั้นการรับความรู้สึกเจ็บ ซึ่งอาจใช้หลายเทคนิคร่วมกัน เช่น บล็อกหลัง+ใช้ยาสลบ, บล็อกหลัง+ให้ยานอนหลับ, ดมยาสลบ+ใส่สายบล็อกหลังระงับปวดหลังผ่าตัดตั้งแต่ต้น
ระหว่างเกิดเหตุ	รับความเจ็บปวดเต็มร้อย	ดมยาสลบ ไม่มีความรับรู้ใดๆตลอดการผ่าตัด หรือ บล็อกหลัง ไม่รู้สึกเจ็บปวด เพราะไม่มีกระแสประสาทส่งความรู้สึกไปถึงสมอง บล็อกหลัง ไม่รู้สึกเจ็บ และหลับจากยานอนหลับเพื่อไม่ให้รู้สึกตื่นเต้นระหว่างผ่าตัด ผ่าตัดแผลเล็ก เจ็บน้อย ฯลฯ
หลังเกิดเหตุ	หลบซ่อน ทนเจ็บ ไม่กล้าเคลื่อนไหว อาจเกิดโรคแทรกซ้อนเนื่องจากการไม่เคลื่อนไหว เช่น หายใจเองไม่ไหวเพราะเจ็บปวด เกิดปอดติดเชื้อ ขาดอาหาร เป็นต้น	ได้รับยาบรรเทาอาการปวด ฉีด หรือกิน ตามจำเป็น ถ้าแผลมีขนาดเล็กไม่เจ็บปวดมาก สำหรับแผลขนาดใหญ่ หลีกเลี่ยงอาการ “เจ็บปวด” ไม่ให้เกิดขึ้นหรือมีน้อยที่สุด ระหว่างการฟื้นตัว เช่น การบล็อกหลัง การใช้ PCA ต่อไปอีกระยะหนึ่งจนพ้นระยะวิกฤต แล้วใช้ยาบรรเทาอาการปวดต่อตามจำเป็น

ทีมผ่าตัดและวิสัญญีแพทย์และพยาบาลทุกท่านพร้อมที่จะให้คำแนะนำและวางแผนการรักษาที่ดีที่สุดกับท่านเสมอ เป้าหมายสูงสุด คือ ท่านหายจากโรคโดยไม่ต้องทนรับความเจ็บปวด “เพราะทุกสิ่งย่อมมีทางเลือก การผ่าตัดก็เช่นเดียวกันไม่จำเป็นต้องทนปวดอีกต่อไป เพราะอาการปวดควบคุมได้”

ผศ. นพ. ธัญเดช นิมมานวุฒิพงษ์
แพทย์ที่ปรึกษา ศูนย์ศัลยกรรมเทคโนโลยีชั้นสูง ( ASIT )
โรงพยาบาลพญาไท 3

ทำไมต้องทนเจ็บหลังผ่าตัด ในเมื่อคุณมีทางเลือก...ที่ดีกว่า!!