หัวใจเต้นผิดจังหวะ เป็นคำกว้าง ๆ ที่อธิบายถึงภาวะหัวใจเต้นผิดปกติ โดยสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นหัวใจเต้นเร็วกว่าปกติ หัวใจเต้นช้ากว่าปกติ รวมไปถึงหัวใจเต้นไม่สม่ำเสมอ เป็นภาวะที่ไม่ว่าเพศไหน วัยใด ก็มีโอกาสเป็น

เพราะอะไรหัวใจจึงเต้นผิดจังหวะ

สาเหตุที่ทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะนั้น แบ่งออกเป็น

ปัจจัยภายนอก

ได้แก่ ยาและสารบางชนิด เช่น กัญชา เครื่องดื่มชูกำลัง รวมถึงสารจำพวกคาเฟอีน ที่มีอยู่ในชา กาแฟ การเจ็บป่วยเฉียบพลัน และความเครียด หรือความวิตกกังวล ก็มีส่วนทำให้มีอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะได้

ปัจจัยภายใน ส่วนมากจะพบเนื่องจาก

มีความผิดปกติของจุดที่ใช้กำเนิดไฟฟ้าที่อยู่ภายในหัวใจ ซึ่งส่งผลให้หัวใจเต้นเร็ว หรือช้าผิดปกติ หรือเต้นไม่สม่ำเสมอได้
มีความผิดปกติของทางเดินไฟฟ้าภายในหัวใจ
มีความผิดปกติของโครงสร้างหัวใจอื่น ๆ เช่น กล้ามเนื้อหัวใจผิดปกติแต่กำเนิด ลิ้นหัวใจรั่วหรือตีบ ผนังหัวใจหนาผิดปกติ หรือภาวะหลอดเลือดหัวใจตีบ เป็นต้น

หัวใจเต้นผิดจังหวะ อันตรายแค่ไหน?

บางคนอาจจะคิดว่าหัวใจเต้นผิดจังหวะไม่อันตรายมาก แต่จริง ๆ แล้วหัวใจเต้นผิดจังหวะมีระดับความรุนแรงที่แตกต่างกันไป มีตั้งแต่ระดับรุนแรงน้อย ไปจนรุนแรงมาก โดยในผู้ที่มีอาการระดับรุนแรงมาก ก็อาจนำไปสู่การเสียชีวิตได้ เช่น การมีอัตราการเต้นของหัวใจที่ช้าจนเกินไป มีอาการได้ตั้งแต่รู้สึกใจหวิว เวียนศีรษะ จนไปถึงเป็นลมหมดสติได้ ส่วนการมีหัวใจที่เต้นเร็วจนเกินไป จะส่งผลให้มีอาการตั้งแต่ใจสั่น เหนื่อยง่าย ไปจนถึงทำให้มีภาวะหัวใจล้มเหลวเฉียบพลัน และอาจทำให้เป็นลมหมดสติได้เช่นกัน หรือภาวะการเต้นของหัวใจที่ไม่เป็นจังหวะบางชนิด เช่น ภาวะหัวใจห้องบนสั่นพลิ้ว หรือ Atrial Fibrillation อาจทำให้เกิดภาวะมีลิ่มเลือดในหัวใจ และอาจนำไปสู่การมีภาวะลิ่มเลือดสมองอุดตันได้เลยทีเดียว

ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ ต้องตรวจวินิจฉัยให้ตรงจุด

ในเบื้องต้นอาจใช้ตัวช่วยใกล้ตัวที่หาได้เอง เช่น

การคลำชีพจรด้วยตนเอง

โดยจับที่ข้อมือบริเวณฝั่งเดียวกับนิ้วโป้ง ให้นับจังหวะการเต้นของชีพจรในระยะเวลา 1 นาทีว่ามีอัตราการเต้นอยู่ที่กี่ครั้ง/สม่ำเสมอหรือไม่ โดยอัตราการเต้นของชีพจรปกติขณะพักควรมีอัตราการเต้นอยู่ที่ 60-100 ครั้งต่อนาที

การใช้อุปกรณ์เบื้องต้นที่มีติดบ้าน คือ เครื่องวัดความดัน หรือเครื่องวัดระดับออกซิเจนปลายนิ้ว

ซึ่งจะช่วยวัดอัตราการเต้นของหัวใจเบื้องต้นได้ แต่อาจไม่มีความแม่นยำมากนัก หากต้องการความแม่นยำแนะนำให้เข้ารับการตรวจอย่างละเอียดที่โรงพยาบาลอีกครั้ง

Smart Watch

ซึ่งเป็นอีกตัวช่วยที่จะสามารถจับอัตราการเต้นของหัวใจที่ผิดจังหวะได้ และยังสามารถบันทึกผลผ่าน Smartphone เพื่อให้แพทย์พิจารณาเพิ่มเติมได้

การตรวจแบบเจาะลึก โดยแพทย์เฉพาะทาง

โดยแพทย์จะทำการซักประวัติและตรวจร่างกาย โดยทั่วไปว่าเข้าข่ายหัวใจเต้นผิดจังหวะหรือไม่ และเป็นในลักษณะชนิดใดจากนั้นก็จะทำการใช้เครื่องมือในการวินิจฉัยแบบเฉพาะเจาะจงยิ่งขึ้น โดยแบ่งออกเป็น

การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ หรือ Electrocardiography (ECG or EKG) เป็นการตรวจโดยการติดเครื่องที่บริเวณหน้าอกประมาณ 10 วินาที ซึ่งก็จะช่วยให้แพทย์ประเมินผลได้ชัดเจนมากขึ้น ว่ามีหัวใจเต้นผิดจังหวะหรือไม่ แต่การตรวจด้วยวิธีนี้มีข้อจำกัดคือ สามารถดูได้เพียง 10 วินาทีเท่านั้น จึงทำให้มีโอกาสที่จะจับไม่เจอได้
เครื่องบันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจแบบพกติดตัว หรือ Holter Monitoring โดยมักพิจารณาใช้ในผู้ที่มีอาการต้องสงสัยหัวใจเต้นผิดจังหวะ มีอาการค่อนข้างบ่อย เกือบทุกวัน แพทย์ก็จะพิจารณาให้ใช้เครื่องมือดังกล่าวติดกลับไปที่บ้าน โดยจะเป็นอุปกรณ์ขนาดเล็ก ที่มีขนาดเท่ากับกล้องถ่ายรูป มีแผ่นแปะติดที่หน้าอก โดยจะใช้ระยะเวลาในการติดนาน 24 – 48 ชั่วโมง หรือในบางรุ่นเป็นลักษณะเป็นแผ่นแปะขนาดเล็ก ติดได้ถึง 7 วัน การเลือกเครื่องมือจะพิจารณาตามความถี่และลักษณะของอาการที่เป็น ข้อจำกัดคือ ขณะที่ติดอุปกรณ์ชนิด 24 หรือ 48 ชั่วโมง คือห้ามอาบน้ำ แต่สามารถเช็ดตัวได้ และขณะติดอุปกรณ์ควรบันทึกกิจกรรมที่ทำ เช่น ออกกำลังกาย นอน เพื่อให้สังเกตเห็นความผิดปกติอย่างตรงจุด
เครื่องบันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจ เช็กสัญญาณหัวใจผิดปกติ (Cardiac event recorder) เป็นเครื่องตรวจจับคลื่นไฟฟ้าหัวใจที่มีขนาดเล็ก โดยจะใช้บันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจเฉพาะขณะที่มีอาการ มักใช้ในผู้ที่มีอาการไม่บ่อย ปรากฎอาการน้อยกว่า 1 ครั้งต่อสัปดาห์ ข้อดีของเครื่องนี้คือ เราจะสามารถกดบันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจขณะมีอาการได้ โดยเครื่องจะ บันทึกคลื่นหัวใจเป็นครั้ง ๆ ครั้งละ 30-60 วินาที ไม่ได้เปิดการบันทึกตลอดเวลา ส่วนข้อจำกัดคือ ต้องมีอาการนานพอที่จะเก็บคลื่นไฟฟ้าหัวใจได้ทัน และไม่สามารถใช้ในคนที่มีอาการหมดสติได้
เครื่องบันทึกไฟฟ้าหัวใจชนิดฝังใต้ผิวหนัง (Implantable Loop Recorder, ILR) โดยแพทย์จะทำการฝังเครื่องไว้ที่ชั้นใต้ผิวหนังบริเวณหน้าอก เครื่องจะบันทึกข้อมูลเฉพาะเมื่อมีหัวใจเต้นผิดจังหวะตามเกณฑ์ที่ตั้งไว้ หรือเมื่อผู้ป่วยต้องการ มักพิจารณาใช้ในผู้ที่มีอาการห่างมาก 2-3 เดือน/ครั้ง
การตรวจทางสรีรวิทยาไฟฟ้าหัวใจ (Electrophysiology Study) เป็นการตรวจการทำงานของระบบไฟฟ้าภายในหัวใจ โดยใส่สายสวนผ่านหลอดเลือดเข้าไปในหัวใจ และหาจุดที่เป็นสาเหตุของหัวใจเต้นผิดจังหวะ โดยจะพิจารณาใช้ในผู้ที่ไม่สามารถตรวจหาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะจากวิธีอื่น ๆ
การตรวจวัดสมรรถภาพหัวใจขณะออกกำลังกาย (EST: Exercise Stress Test) เป็นการบันทึกคลื่นไฟฟ้าหัวใจขณะออกกำลังโดยการเดิน-วิ่งบนสายพาน เหมาะสำหรับการตรวจวินิจฉัยผู้ที่มีอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะขณะออกแรง หรือผู้ที่มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก เหนื่อยง่ายโดยไม่ทราบสาเหตุ และยังช่วยตรวจวินิจฉัยภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดได้อีกด้วย

ส่วนการตรวจพิเศษอื่น ๆ แพทย์จะพิจารณาตามความเหมาะสม เช่น การตรวจคลื่นเสียงสะท้อนหัวใจ(Echocardiography) การตรวจเอกซ์เรย์ปอด (Chest X-ray) และการตรวจผลเลือด เป็นต้น

หัวใจเต้นผิดจังหวะ รักษาได้หรือไม่?

การรักษาหัวใจเต้นผิดจังหวะมีหลายวิธี ขึ้นอยู่กับชนิดและความรุนแรงของโรค โดยแบ่งออกเป็น

การใช้ยา เพื่อปรับจังหวะหัวใจให้ปกติ หรือยาควบคุมไม่ให้หัวใจเต้นเร็วเกินไป
การใช้ไฟฟ้าเข้ากระตุก เพื่อปรับการเต้นของหัวใจ หรือ Cardioversion เป็นการใช้กระแสไฟฟ้าจากเครื่องส่งจากภายนอกร่างกายเพื่อปรับให้หัวใจเต้นปกติ โดยลักษณะเป็นแผ่นแปะไว้บริเวณหน้าอกของผู้ป่วย มักใช้ในผู้ป่วยที่มีอาการหัวใจเต้นเร็วผิดจังหวะบางชนิด ที่มีอาการรุนแรง
การจี้ไฟฟ้าหัวใจด้วยคลื่นวิทยุ (Radiofrequency Catheter Ablation, RFCA) เป็นการใช้สายสวนเข้าไปในหลอดเลือดหัวใจ ลงสู่ห้องหัวใจเพื่อตรวจหาบริเวณที่ผิดปกติ และทำการจี้ไฟฟ้าหัวใจ บริเวณที่นำไฟฟ้าผิดปกติ
การผ่าตัดฝังเครื่องกระตุกไฟฟ้าหัวใจชนิดถาวร หรือ Automated Implantable Cardioverter-Defibrillator (AICD) โดยแพทย์จะทำการฝังเครื่องบริเวณหน้าอก เครื่องจะทำการจับสัญญาณเมื่อมีหัวใจห้องล่างเต้นเร็วชนิดที่เป็นอันตราย แล้วจะทำการยิงกระแสไฟฟ้าช็อคหัวใจเพื่อหยุดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ มักพิจารณาใช้ในผู้ที่มีภาวะหัวใจห้องล่างเต้นเร็วผิดจังหวะชนิดรุนแรง หรือผู้ป่วยที่มีกล้ามเนื้อหัวใจบีบตัวอ่อน
การผ่าตัดฝังเครื่องกระตุ้นไฟฟ้าหัวใจอัตโนมัติชนิดถาวร หรือ Permanent Pacemaker โดยแพทย์จะฝังเครื่องไว้ใต้ผิวหนังบริเวณใต้ไหปลาร้า เครื่องจะมีสายต่อเข้าไปในหัวใจ เครื่องนี้จะเข้าไปกระตุ้นให้หัวใจเต้นเร็วขึ้นเมื่อหัวใจมีการเต้นช้ากว่าที่กำหนดไว้ มักใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยเป็นหัวใจเต้นผิดจังหวะชนิดหัวใจเต้นช้า หรือหยุดเป็นช่วงๆ
การผ่าตัดฝังเครื่องกระตุ้นไฟฟ้าและช่วยการบีบตัวของหัวใจ (Cardiac Resynchronization Therapy – CRT) เพื่อกระตุ้นไฟฟ้าหัวใจห้องล่างซ้ายและขวาให้บีบตัวทำงานอย่างสอดคล้องกัน ช่วยให้หัวใจทำงานได้ดีขึ้น เหมาะกับผู้ป่วยที่มีการบีบตัวของหัวใจอ่อนและมีความเสี่ยงเป็นหัวใจล้มเหลว

อาการแบบไหนเข้าข่ายหัวใจเต้นผิดจังหวะ

รู้สึกหัวใจเต้นเร็ว หัวใจเต้นแรง รวมไปถึงหัวใจเต้นช้าเกินไป หรือเต้นไม่สม่ำเสมอ
รู้สึกเจ็บแน่นหน้าอก
หายใจไม่อิ่ม หายใจเหนื่อย หอบง่าย
วิงเวียนศีรษะ
เป็นลม หมดสติ

ใครบ้างที่เสี่ยงหัวใจเต้นผิดจังหวะ

ทุกเพศทุกวัย โรคนี้มีโอกาสเกิดขึ้นได้ทุกคน
ผู้ที่มีความผิดปกติของไฟฟ้าหัวใจแต่กำเนิด
อายุที่เพิ่มมากขึ้น เกิดความเสื่อมของอวัยวะภายใน
หลอดเลือดหัวใจตีบ
ภาวะแทรกซ้อนจากการเจ็บป่วยเฉียบพลัน
ชอบดื่มสุรา สูบบุหรี่
บริโภคคาเฟอีนในปริมาณมากเกินไป
มีโรคประจำตัว เช่น โรคไทรอยด์เป็นพิษ

แม้จะดูเหมือนโรคธรรมดาทั่วไป แต่ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะก็อันตรายไม่ใช่เล่น บางชนิดอาจนำไปสู่ภาวะหัวใจวายได้ ดังนั้นรู้สึกหัวใจเต้นผิดจังหวะเมื่อไหร่ รีบหาตัวช่วยให้ไว และควรพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยสาเหตุของอาการที่ชัดเจน

พญ. จุฑาทิพ เพ็ชรรัตน์
อายุรแพทย์โรคหัวใจ ศูนย์หัวใจ
โรงพยาบาลพญาไท 3

หัวใจเต้นผิดจังหวะ ภาวะที่ใครก็มีโอกาสเป็น