คำว่า “ทางเลือกในการรักษา” บางคนอาจรู้สึกเฉยๆ เพราะการรักษาแบบเดิมก็ได้ผลดีเป็นที่น่าพอใจ แต่สำหรับผู้ป่วยโรคซึมเศร้าที่รักษาด้วยยามาระยะหนึ่งแล้ว หากผลการรักษายังไม่บรรลุเป้าหมาย คำว่า “ทางเลือก” ก็เป็นสิ่งสำคัญที่ควรพิจารณา “การกระตุ้นสมองด้วยสนามแม่เหล็ก” คือ หนึ่งในทางเลือกของการรักษาโรคซึมเศร้าที่มีความปลอดภัยและได้มาตรฐาน เราไปทำความรู้จักกับการรักษาด้วยวิธีนี้กัน

การกระตุ้นสมองด้วยสนามแม่เหล็ก (Transcranial Magnetic Stimulation) หรือ TMS คือ การใช้เครื่องมือที่ทำให้เกิดสนามแม่เหล็กเพื่อกระตุ้นเซลล์ประสาทบริเวณที่ทำให้เกิดโรค เช่น การกระตุ้นสมองส่วนหน้าด้านซ้าย (Dorsolateral Prefrontal Cortex) ในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า ซึ่งจะทำการกระตุ้นซ้ำๆ (repetitive TMS or rTMS) โดยใช้ความถี่ในการกระตุ้น ระดับพลังงาน และ ระยะเวลาที่เหมาะสม

ปัจจุบันมีการนำ rTMS มาใช้รักษาโรคทางระบบประสาทส่วนกลาง และการฟื้นฟูระบบประสาทส่วนปลาย สำหรับโรคทางจิตเวชที่ได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยาของประเทศสหรัฐอเมริกา คือ โรคซึมเศร้าที่ดื้อต่อการรักษา และโรคย้ำคิดย้ำทำ

การรักษาโรคซึมเศร้าด้วย rTMS

การให้ผู้ป่วยรับการรักษาด้วย rTMS แพทย์จะพิจารณาจากผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้าที่มีอายุตั้งแต่ 18 ปีขึ้นไป ที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา 2 ชนิดขึ้นไป แพทย์จะประเมินหาตำแหน่งที่เหมาะสมในการกระตุ้นสมองของผู้ป่วยแต่ละรายก่อนทำการรักษา ระยะเวลาที่เหมาะสมในการรักษาแต่ละครั้ง ขึ้นอยู่กับความถี่ที่ใช้กระตุ้น โดยทั่วไปจะประมาณ 30-40 นาที/ครั้ง และการรักษาในระยะแรก แนะนำให้กระตุ้นสมองด้วยสนามแม่เหล็ก 5 ครั้ง/สัปดาห์ ต่อเนื่องจนครบ 20-30 ครั้ง

ผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยจากการทำ rTMS

ความรำคาญเสียงที่ดังของเครื่อง rTMS ขณะทำการรักษา แต่สามารถป้องกันได้โดยใส่ที่อุดหู หรือเครื่องป้องกันเสียง
อาการปวดศีรษะ เนื่องจากกล้ามเนื้อบริเวณศีรษะอาจถูกกระตุ้น และหดตัวเล็กน้อยในช่วงกระตุ้นด้วยสนามแม่เหล็ก
อาการปวดตึงบริเวณที่วางหัวปล่อยสนามแม่เหล็ก

ข้อห้ามในการรักษาด้วย rTMS

ผู้ที่มีโรคทางกายที่ไม่คงที่ โดยเฉพาะโรคหัวใจ โรคเส้นเลือดสมองตีบหรือแตก ที่มีอาการป่วยภายใน 6 เดือน ก่อนทำการรักษาด้วยการกระตุ้นด้วยแม่เหล็กไฟฟ้า
ผู้ที่มีอุปกรณ์โลหะอยู่ในร่างกาย โดยเฉพาะบริเวณใบหน้า ศีรษะ คอ หรือหน้าอก เช่น อุปกรณ์เครื่องมือแพทย์ ได้แก่ ผู้ที่ใส่เครื่องกระตุ้นการทำงานของหัวใจ (pacemaker) บางชนิด
ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการชัก เช่น ผู้ที่มีประวัติโรคลมชัก หรือ มีภาวะถอนพิษสุรา เป็นต้น

ระหว่างทำ rTMS สามารถรักษาด้วยวิธีอื่นร่วมได้หรือไม่

การรักษาโรคซึมเศร้าด้วยวิธี rTMS สามารถรักษาร่วมกับการรับประทานยาต้านเศร้าได้ โดยขณะที่ใช้ rTMS ชนิดและขนาดของยาควรจะคงที่ เพื่อการประเมินผลการรักษาจาก rTMS ที่แม่นยำ และลดโอกาสการเกิดผลข้างเคียงจากการรักษาด้วยเช่นกัน

ผลของการรักษา

ผลการตอบสนองต่อการใช้ rTMS โดยทั่วไปจะเห็นถึงความเปลี่ยนแปลงหลังรักษาประมาณ 2 สัปดาห์ ซึ่งเป็นระยะเวลาที่ใกล้เคียงกับระยะเวลาที่ผู้ป่วยจะตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา อย่างไรก็ตาม การรักษาโรคซึมเศร้ายังมีองค์ประกอบในการรักษาอื่นที่สำคัญ เช่น การติดตามการรักษา ผู้ป่วยควรมาพบแพทย์ตามนัดอย่างสม่ำเสมอ รวมถึงการดูแลตนเองอย่างดี ซึ่งเริ่มตั้งแต่การสังเกตอาการของตน เพื่อนำข้อมูลมาร่วมกันประเมินผลการรักษาให้มีความแม่นยำขึ้น การนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ และงดการใช้สารเสพติดทุกชนิด

การรักษาด้วย rTMS สามารถช่วยเหลือผู้ป่วยโรคซึมเศร้ากลุ่มที่มีการดื้อต่อการรักษา และจัดเป็นการรักษาที่มีผลข้างเคียงน้อย โดยท่านสามารถเข้ามารับคำปรึกษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญก่อนได้ เพื่อผลของการรักษาที่มีประสิทธิภาพ

ผศ.พญ.กิติกานต์ ธนะอุดม
จิตแพทย์
ศูนย์สมองและระบบประสาท
โรงพยาบาลพญาไท 3

การกระตุ้นสมองด้วยสนามแม่เหล็ก อีกทางเลือกในการรักษาโรคซึมเศร้า